Op Ohrigstad is ’n buurman jou beste vriend
Die meeste mense op Ohrigstad stem saam hulle dorp is op drie hoofpilare gebou: die boere, die skool en die kerk. In dié droë, ongenaakbare landskap van Limpopo leer mense al van die Voortrekkers se dae af hoe om aan te pas en mekaar by te staan.
Geloof en humor. Dít is wat jy volgens ou Ohrigstadters nodig het om in die vallei te floreer. Skaars 48 km noord van Lydenburg, net oor Limpopo se grens en in die hart van in ’n groot boerderygemeenskap, lê dié bosvelddorpie.
Ohrigstad is in 1845 gestig deur ’n groep Voortrekkers onder die aanvoering van Andries Hendrik Potgieter. Aanvanklik is die plek Andries Orieg Stad genoem, maar vandag dra dit die naam van ’n Nederlandse handelaar wat met die stigting gehelp het. “Maar Gregorius Ohrig se rol was uiteindelik nie te groot nie,” sê Jan Ferreira, ’n geskiedeniskenner van die vallei.
Jan, wat in dié wêreld grootgeword het, boer vandag met macadamias, saadmielies, saadbone en patats. “My voorsaat het saam met die Voortrekkers Ohrigstad toe gekom. Ons is ’n paar families wat al van daai tyd af hier is.”
Sy vrou, Ronnie, het eers later aangeland. Sy het in 1973 begin skoolhou by die Laerskool Ohrigstad en toe in 2014, ná 15 jaar as hoof, afgetree. “Ek is Engelssprekend,” sê sy. “Toe ek hier aankom, het almal my omtrent aangekyk asof ek ’n kommunis is!” Sy het vinnig geleer om haar beskikbaar te stel vir ’n gemeenskap wat voortdurend daar is vir mekaar, en vandag kan ’n mens skaars agterkom haar agtergrond is Engels.
“Ohrigstad is hoofsaaklik besproeiingsboerderywêreld,” gesels Jan oor die dorp. “Ons word omring deur berge en dit is nie eintlik ’n omgewing vir wild of vee nie.”
Maar dit is dróóg in die vallei. Van die gemiddelde jaarlikse reënval van 450 mm was daar die afgelope drie jaar nie eintlik sprake nie, en die Ohrigstaddam het einde laasjaar op 5% gestaan. Die rivier staan al ’n jaar. Almal, ook die dorp, gebruik boorgatwater, en dít danksy ’n boer.
“Weens die droogte het die boere ook minder geword,” sê Jan. Aanvanklik het almal tabak geplant, tot dit in die jare tagtig doodgeloop het. Daarna het die boere “rondegedwarrel”: koljander, pikantrissies, paprika, pietersielie, en deesdae plant hulle hoofsaaklik sitrus, macadamias, saadmielies, saadbone en koring. Die landerye in die vallei is klein en boere moet intensief boer.
Een van die Ferreiras se seuns boer saam met Jan. “Ons is free spirits,” glimlag Ronnie. “Ons sit nie ons kinders in kassies nie: Die een is ’n boer, die >
‘Ons sê gereeld in dié wêreld is ’n goeie buurman baie meer werd as ’n goeie vrou. Dit is taamlik maklik om ’n ander vrou te kry, maar dis byna onmoontlik om ’n ander buurman te vind.’
ander ’n geoloog in Johannesburg en die jongste, Xander, ’n kunstenaar in New York. Hy het in Suid-afrika onder die naam Gazelle opgetree. Hy sing daai liedjie ‘Sorrie Pappa ek moes die plaas verlaat, want ek mis die disco-ligte’.”
Jan en Ronnie sê hulle het min om oor te kla hier op Ohrigstad. Jy moet Lydenburg toe ry vir kruideniersware en Nelspruit toe om ’n spesialis te sien. Maar water, sê hulle, is die grootste probleem. “Al die rusies in Ohrigstad gaan oor water,” sê Ronnie, nou ernstig. “Mense wil naderhand hulle buurman doodmaak, en hier is ons afhanklik van ons bure!”
Wanneer die dam voller is, is die uitdeel van die rivierwater omtrent ’n stryd. “Ons sê gereeld in dié wêreld is ’n goeie buurman baie meer werd as ’n goeie vrou,” spot Jan. “Dit is taamlik maklik om ’n ander vrou te kry, maar dis byna onmoontlik om ’n ander buurman te vind.”
HOËR OP IN DIE VALLEI, 13 km in die rigting van Lydenburg en Pelgrimsrus, staan ’n padstal langs die die R36. Dit is koeler hier, en ná ’n bietjie reën is daar water in die rivier.
“Vrydae sit ons die borde uit – jy kan nie die Barbie-pienk miskyk nie – en dan weet mense hier is vetkoek en pannekoek te koop,” vertel Amanda Brits van die Pure Plaas-padstal. Hier verkoop sy en haar man, Dennis, tuisgebakte lekkernye, konfyt, blikke, handwerk en aalwyne.
“Ons boer met aalwyne en het 15 soorte wat eie is aan Ohrigstad. My ousus en swaer boer weer met koekies,” lag sy. “Vrydae en Saterdae verkoop ons almal dan die produkte wat ons in die week maak.”
Hulle is drie sussies wat op die plaas woon saam met hulle kinders en kleinkinders. Amanda se pa het die plaas 50 jaar gelede gekoop en die susters het dit geërf. “Ons is nou 26 jaar permanent hier. Voor dit was ek in Pretoria en Dennis het hier met tabak geboer, maar ek het gereeld huis toe gekom.”
Winter, sê Amanda, is haar gunstelingtyd. “Dan het ons ’n aalwynkwekery wat skrik vir niks nie – daar is 3 000 van hulle in my tuin, dalk meer,” vertel sy soos sy deur die oase wandel met Charlie, die jack russell, en Gracie, die kat, op haar hakke. Die tuin is welig en netjies, met oorgenoeg vrugte om Amanda lank voor die stoof besig te hou: suurlemoene, nartjies, pomelo’s, vye, granate, koemkwats en druiwe.
Tussen die plante is vele “scrap yard”-juwele te sien: ’n ou blou Volla, emaljeketels, blikborde as naamplaatjies. Strykysters en pikke hang aan die “martelpaal”, en ’n reuseblaasbalk is omskep in ’n uilkas waarin ’n nonnetjiesuil haar gereeld kom tuismaak. Naby ’n ouma-se-stoelkussing por ’n emaljenaambord die kaktusse aan: “Grow, dammit!”
As die Britse nie met hulle plante besig is nie, doen Dennis graag beeldhouwerk. Hulle is sielsgelukkig hier, maar Amanda erken “die platteland is ’n onvriendelike plek vir ou mense”, want dienste en dokters is ver. Dít is hoekom die Op-enwakkergroep bestaan, ’n sosiale klub vir seniors waarvan sy die voorsitter is.
“Die lekkerste ding daarvan om hier te woon is dat ek die vierde geslag van baie families ken. Ek het nie kinders nie en die alleenheid kan ’n mens soms oorweldig. Maar hier ken ek van die oumagrootjies tot die kleinkinders, en dít gee jou ’n behorende gevoel.”
TERUG OP DIE DORP, net ná die eerste stopstraat, kry ’n mens aan jou linkerkant die Oasis-winkelsentrum – “die mall”. Hier is onder meer ’n garage, kafee, slaghuis, restaurant en drankwinkel. By die tweede stop, regs in Potgieterstraat, is die algemene handelaar, Try Me Dealers, en hoër op steek die NG kerk se wit spitsdak tussen die bome uit. In dieselfde straat woon Sam Mogane, ’n geskiedenisonderwyser wat in die vallei gebore is.
Sam is oorspronklik van Rietfontein, 22km buite Ohrigstad, maar hy het in 2010 vir hom ’n huis hier op die dorp >
‘Jy sal net nou en dan ’n geraas hoor. Hier is ’n kroeg hoër op in die straat, die Joeques Sports Bar. Wanneer daar rugbywedstryde uitgesaai word, kan dit lekker plesierig raak!’