Uli mendia, anai-arreben topagune

Jarduera kriminal honek gazteleraz transmititutako tradizioan oihartzunik izan zuen, frontera de malhechores esamoldea sortuz. 67 abere lapurreta hiru hamarkadetan ez da gutxi baina Nafarroako erresumako gainerako mugekin alderatuta aztertu behar da. 1200eko konkistaren ondoren, lau merindade sortu ziren Nafarroan lurraldearen defentsa-sistema gisa. Teobaldo Ii.aren garaian Iruñeko, Zangozako, Lizarrako eta Tuterako merindadeak osatu ziren. Azken bi merindade hauetan erabilitako gizon armatuen kopurua, eraikitako gazteluak eta dorretxeak zein sortutako harresidun hiriak, eta, oro har, ordena publikoa mantentzeko bideratutako aurrekontua Aralar inguruan baino izugarri handiagoa zen. Ipar-mendebaldeko eta ipar-ekialdeko mugak ziren, hain zuzen ere, jarduera militar eta kriminal gutxien zutenak Nafarroan. Guzti honetatik ondorioztatzen da inguru honi “gaizkileen muga” deitzea ez dela ez zehatza ez zuzena. Aitzitik, Aralar inguruan topagune sozioekonomiko eta kulturala izan da eta izaten jarraitzen du, 700 urte geroago hizkuntza bera oraindik ere hitz egiten den eremua, tradizio berdinak partekatuz eta bizimodu bera praktikatuz.

Gazteleraz idatzitako tradizio historiografikoak azpimarratu du Aralar inguruan gertatutako liskar hauek “nafarren” eta “gipuzkoarren” artekoak izan zirela. Hau egia izatetik urrun dago. 1200. urteko konkistaren ondorengo hamarkadetan “gipuzkoar” terminoak izan zeza

Beotibarko gudua kolore askoz margotu dute eta patina hauek kendu behar ditugu iturri historikoak ikertu aurretik