La Voz de Galicia (Santiago) - El Comarcal Santiago
«Sen o muíño non teño quen veña onda min»
Jesús Montero mantén funcionando en Melide os muíños de auga que o seu tataravó levantou en 1867
[NATALIA NOGUEROL] Jesús Montero é galego, galego. Incansable traballador, de intelixente retranca, e de apego maternal ás súas orixes. Enraizaron, entre carballos e ameneiros, á beira dun río, fonte de enerxía limpa dos muíños nos que este veciño de Melide de case 86 anos aínda dobra o lombo, mantendo con vida un vello oficio do que, fóra da tradición oral, pouca pegada queda, ou poder quedar, máis ca el. Montero segue choiando nos centenarios muíños da familia do mesmo xeito que o facía cando era cativo. «Son muiñeiro dende que nacín», conta o custodio dun conxunto de extraordinario valor etnográfico e patrimonial, localizado no lugar de Trasmundi.
Os dous muíños —un para o trigo, e outro para o millo— seguen a funcionar como cando Antonio Varela Espiño os levantou hai máis de século e medio. Era o tataravó de Jesús, que conserva o ferrado de madeira no que se gravou o ano ao que se remonta a primeira moenda. Foi no 1867. Dende aquela, os muíños de Trasmundi transforman o cereal coa forza da auga que lle presta o río Catasol, un afluente do Furelos no que chegaron a funcionar, canda menos, vinte e catro muíños; «moitos, pero pararon todos», conta un sobrevivente que non cesa no empeño de continuar porque, di, «distráiome máis moendo ca sen moer; sen o muíño non teño quen veña onda min, que agora veciños non hai».
Noutro tempo, cando o cobro polo traballo era unha proporción da fariña moída —a maquía—, «ten funcionado todo o día, e toda a noite», pero hoxe «moer é pasar o tempo para non ganar nada», di. E ilústrao. Un ferrado, que en Melide son dezaseis quilos, «non me dá para comer unha ración de polbo». Ao muiñeiro de Trasmundi manterse activo satisfaille a necesidade que ten de recibir xente na casa, onde vive coa súa muller e están, a diario, as súas fillas. As ansiadas visitas chéganlle de panadeiros de toda a contorna de Melide: de Palas de Rei, Monterroso, Vila de Cruces, Arzúa, Vilasantar... E tamén de particulares. «Aínda moio algún millo para facer as papas», conta.
Non ten relevo. «Quen se vai poñer ao cargo, o muíño non dá ganancia, dá empeño», di. Aínda hai poucos anos que lle cambio a moa ao de trigo, «pero non para mellor, dáme máis traballo co que daba a outra». A pedra vella, que veu de Francia, «era de chispa», apunta. A de agora, que mercou en Portugal, «é moi branda», o que lle obriga a ter que picar a moa do muíño con máis frecuencia para que manteña o relevo preciso para moer o gran. Pese ao traballo, Jesús sube e baixa as veces que faga falta a costa que leva aos vellos muíños. «Non me importa que veña xente a velos, e non teño inconveniente ningún en explicarlles como funcionan», di. É galego, moi galego. Hospitalario.