«As mulleres tocan hoxe tan ben, ou mellor, cós homes»

O músico melidense reivindica no libro «A gaita na Terra de Melide» un xeito de tocar e unha gaita, propias da comarca [NATALIA NOGUEROL]

Tiña só 14 anos cando seus pais lle deron a elixir entre mercar unha moto ou unha gaita. E ata hoxe. A afección infantil polo instrumento traballouna Suso Escariz (Melide, 1981) ata convertela nun oficio que o levou a facer un percorrido sonoro, literario e fotográfico pola tradición gaiteira da Terra de Melide no século XX. O libro, do que o propio mestre de futuros gaiteiros e gaiteiras das terras do medio editou 800 exemplares, dá fe de que a comarca, como se di, «é terra de gaiteiros».

—¿Cal é a primeira referencia da gaita na Terra de Melide?

—Como grupo, o Conxunto Folclórico Melidán, pero a primeira referencia que hai da gaita en Galicia é o capitel de Melide, unha peza do século XIV cunha representación gráfica do instrumento. Está almacenada no Museo de Pontevedra.

—No libro distingue e afonda entre catro tipos gaitas...

—En Galicia, hai diferentes gaitas que empregaron os nosos gaiteiros, pero a que temos como propia en Melide, e nas terras do medio, é a gaita de galleto, así chamada pola forma que fan a ronqueta e o grilleiro ao saír da mesma buxa. É unha gaita que só se facía e tocaba nesta zona, moi complexa, pero cun son extraordinario, porque cada unha desas dúas pezas leva unha palleta que o amplifica. É coma se soaran dúas gaitas á vez. Tamén é característico da comarca un xeito de facer sonar o instrumento: o «toque pechado», cunha maneira de mover os dedos diferente. A gaita de galleto e o toque pechado perdéronse, e co libro intento recuperalos.

—Entre os relatos que testemuñan a pegada da gaita na comarca, só se atopa o dunha muller. É residual a súa presenza?

—A día de hoxe, non. As mulleres tocan tan ben, ou mellor, cós homes, e imparten igualmente formación. Antigamente, non era así. Estaban relegadas a coller a pandeireta e a bailar. A gaita era unha cousa de homes. As primeiras mulleres que tocaron a gaita na Terra de Melide fixérono, segundo puiden documentar, no 1981 coa agrupación Froito Novo.

—¿Quen foi o gaiteiro de gaiteiros da comarca no século XX?

—Como músico profesional que foi, Gabriel Mato, dos Garceiras. E Manuel Lago, de Sobrado dos Monxes, un home que nunca saíu tocar fóra da casa, pero tamén un absoluto crack. As primeiras partituras que se recollen no libro son composicións del. Son pezas preciosas, moi complexas que poderían ser compostas por calquera gaiteiro contemporáneo.

—26 relatos de gaiteiros e 5 de artesáns, 70 fotografías, 60 partituras, algunhas inéditas, e un cedé con 4 muiñeiras de autoría propia. Presenta un libro cun laborioso traballo previo de investigación e creación. ¿Como foi ese proceso?

—Como apaixonado da gaita, sempre lle dediquei moito á parte técnica, formándome cos mellores mestres e dedicándolle moitas horas para mellorar como intérprete. Pero tamén sempre tiven bastante esquecida a parte histórica do instrumento. Vinme na necesidade de mergullarme na materia para poder transmitirlla aos meus alumnos. De Galicia, hai bastante información, pero desta zona non había nada a maiores da pegada dos Garceiras. Empecei

co afán de buscar información para formarme e para empregar nas clases, pero unha porta foime abrindo outra, e vinme cun material bastante consistente que considerei que tiña que compartir porque é un descubrimento.

—Enche o libro ese baleiro documental co que se atopou?

—Non creo. Penso que é unha achega moi boa para empezar, porque pode dar pé a novas investigacións, recompilacións e publicacións. É un punto de partida aberto para recuperar moito repertorio da comarca, o xeito de tocar, e tamén de coñecer que tiñamos unha gaita propia e as vidas dos nosos gaiteiros. En definitiva, a nosa historia e idiosincrasia en torno á gaita.

[SANDRA ALONSO] Ascariz, coa súa gaita de galleto no Castelo, que o 6 de agosto acollerá a presentación en Melide do libro; o 4 de xullo será en Toques