«Cada instrumento é único en afinación e decoración»

Ariqueza musical galega e as súas particularidades derivaron nunha prolífica lutería no territorio galego e, en particular, no lucense. Un deses obradoiros que xurdiu vencellado á música tradicional é o de Xaneco Tubío, en San Fiz de Paz (Outeiro de Rei). Todo comezou coa carpintería, oficio que Xaneco aprendeu de seu pai e no que traballou durante dez anos. Parello a iso foi a súa implicación na música tradicional, aprendendo a tocar o tambor: «Con 20 anos desmontei o tambor e fixen un para min», explica, e empezáronlle a chover os pedidos. Ampliou a formación e en 1996 deu de alta o taller.

Desde alí fabrica, repara e restaura instrumentos tradicionais galegos de percusión e zanfonas, aínda que tamén elabora algún xoguete. As encargas chegan tanto de agrupacións musicais e asociacións, como de particulares, desde nenos ata xubilados, e tanto desde Galicia como do resto da Península e mesmo de América. E é que, ademais das pezas galegas, tamén é especialista noutros instrumentos, como a percusión vasca, polo que elabora moitas pezas para os chistularis. «Vendo directamente, sen intermediarios, en feiras ou por encarga, e sempre con series limitadas e únicas; e, desde hai cinco anos, dispoño de venda en liña», sinala.

Os materiais cos que traballa son adquiridos no mercado de proximidade e en pequenos serradoiros: «Utilizo madeiras nobres, porque iso inflúe en como soa e aporta gran calidade. De feito, fabriquei tambores que con máis de vinte anos seguen funcionando ben». Emprega nogueira, cerdeira, piñeiro do país, freixo, pradairo... aínda que tamén bota man doutras, segundo o instrumento e os gustos do cliente, como ébano ou pau santo, e a madeira cúraa o propio artesán de xeito natural: «Paréceme moi importante construír os instrumentos en base a criterios de sostibilidade».

Unha zanfona, dous meses

O tempo de elaboración varía en función da peza, e vai desde a pandeireta ou o tambor, que estaría listo nunha semana, ata a zanfona, que pode precisar dous meses de traballo de corenta horas semanais. O proceso é manual, pois case non ten mecanizado ningún paso, nun sistema produtivo no que prima a calidade por riba da cantidade: «Cada instrumento é único en afinación e decoración», afirma.

A chegada da pandemia supuxo un freo nas encargas do obradoiro de Xaneco, pertencente a un sector estreitamente conectado coas agrupacións e asociacións culturais, que quedaron sen cursos e sen actuacións, o que, unido á incerteza e á confusión, freou as peticións de novos instrumentos. «Sigo tendo traballo porque estou poñendo ao día as encargas que tiña de antes, pero outros anos en novembro xa tiña peticións para agasallos en Nadal, sobre todo de instrumentos personalizados para Reis, e este ano, ningunha», recoñece.

FOTO ÓSCAR CELA As zanfonas son unha das especialidades de Xaneco.