La Voz de Galicia (Lugo) - La Voz de Galicia (Lugo) - Especial3
«Precisas todos os sentidos para tornear»
«Optei por unha forma de vida relacionada coa artesanía e co rural, co natural», explica Vicente Ledo, torneiro de Xermade, impulsor dos Encontros Internacionais de Torneiros da Madeira —que reúnen cada ano a uns 5.000 torneiros de todo o mundo— e creador do proxecto integral Aldea Artesán de A Fraga, un espazo no que fan simbiose artesanía e turismo rural e desde o que se investiga, se divulga e se recuperan os oficios tradicionais relacionados coa madeira, especialmente, o torneado. «Pero, sobre todo, tentamos responder ás necesidades da contorna, damos formación, recuperamos un oficio... e así tamén recuperamos unha parte importante da que somos custodios, que é a artesanía e tamén a cultura», sinala este artesán, que se criou entre garlopas, trenchas e serras, pasando boa parte da súa infancia no taller de ebanistería que tiñan nas Pontes seu avó e seu pai. Alí comezou a descubrir os segredos do oficio, cunha produción adaptada ás necesidades da contorna: desde bancos para a igrexa ou mobles ata sellas ou copetas para o pan.
Un oficio ancestral
En Xermade comezou coa restauración de mobles e actividades de animación sociocultural, e especializouse no torneado de madeira, un oficio que en Galicia se remonta á Idade do Bronce ou do Ferro: «O torno estaba moi xunguido á vida no rural; os ferreiros, por exemplo, tíñano, para os mangos dos coitelos e outros usos. Lugares como Xermade, As Pontes ou como Ibias (Asturias), ademais, eran zonas de tradición de torneiros». Para aproximarse a toda esa historia da cultura material en madeira na Idade do Ferro resulta especialmente valioso o recentemente estreado documental O latexo do tempo humano, realizado por María Martín Seijo, investigadora posdoutoral da USC; un audiovisual que nace a partir do estudo das pezas de madeira carbonizada do Castro de Castromaior (Portomarín).
Vicente Ledo destaca que o torneado é un oficio con complicacións técnicas, pero dinámico, máis rápido que a talla ou a restauración, «moi áxil e non é moi esixente fisicamente, así que hai cada vez máis afeccionados a esta técnica». As madeiras que emprega proceden todas da zona, de limpezas e podas de fincas próximas: «Emprego madeiras brandas, que se poden usar en verde, como o ameneiro ou o bidueiro».
As técnicas non cambiaron, pero as ferramentas son cada vez de mellor calidade.
De todo ese proceso saen todo tipo de pezas, desde funcionais, como cuncas, a decorativas, que se venden, fundamentalmente, na contorna, pero tamén van para outras partes do mundo, como Estados Unidos ou países europeos. Aínda así, todo ese saber facer, ese tempo, ánimo e dedicación, non chegan para competir coa produción industrial e, por tanto, dificilmente dá para vivir. E niso ten moito que ver a mentalidade: «Aquí pides 150 euros por unha cunca e a moitos parécelle cara. En Inglaterra está máis cara e cómprana. Creo que hai que facer algo máis de didáctica, explicando o porqué dos prezos e o que conleva o traballo artesanal, precisas todos os sentidos para tornear... e hai unha tradución emocional nas pezas».