Europese Commissie brengt geschut in stelling richting Polen en begint strafprocedure

POLEN - Vakantie of niet, het conflict tussen de Europese Commissie en de rechts-nationalistische regering van Polen over de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht loopt steeds verder op. Een omstreden wet over de organisatie van gewone rechtbanken was vrijdag nog maar net gepubliceerd in de Poolse staatscourant of Brussel zette een strafprocedure in werking, zo maakte het zaterdag bekend.

De ruzie tussen de Poolse regering en de Europese Commissie duurt al ruim anderhalf jaar. Het begon met een wet die de Poolse autoriteiten een grotere greep geeft op het Constitutionele Hof. Deze zomer kwamen daar nog eens vier nieuwe wetten bij. Een daarvan voorziet erin dat vrijwel alle rechters van het Hooggerechtshof per direct ontslagen en vervangen kunnen worden. Een andere wet verstevigt de invloed van het parlement op de KRS, de Poolse raad voor de rechtspraak. Een derde wet geeft de minister van Justitie de bevoegdheid rechters van gewone rechtbanken aan te stellen of te ontslaan. Volgens EU-Commissaris Frans Timmermans dreigen al deze wetten bij elkaar de rechterlijke macht onder politieke controle te brengen, wat het einde van de rechtsstaat in Polen zou betekenen. Hij eist dat de onafhankelijkheid van het Constitutionele Hof wordt hersteld. Voorts vaardigde hij de afgelopen week een zogeheten ‘Aanbeveling’ uit waarin voorstellen worden gedaan de vier meest recente wetten zodanig aan te passen dat de ‘systeemdreiging voor de rechtstaat’ wordt weggenomen. De Poolse regering krijgt een maand om daarop te reageren. Het is inmiddels de derde aanbeveling, twee eerdere aanbevelingen leidden tot niets.

Begin vorige week verraste de Poolse president Andrzej Duda vriend en vijand door zijn veto uit te spreken over twee van de vier door Brussel gewraakte nieuwe wetten. Daarbij ging het om de wet op het Hooggerechtshof en de wet op de KRS. Duda zei de komende maanden te willen gebruiken om in overleg met de regering tot een andere oplossing te komen. De Commissie in Brussel juicht de presidentiële actie toe, maar is er niet gerust op dat de autoriteiten in Warschau het zomerreces van de EUinstellingen niet zullen aangrijpen om alsnog alle omstreden juridische hervormingen door te drukken. Vandaar dat de Commissie al het geschut in stelling heeft gebracht om ondanks de vakantie zo nodig snel te kunnen reageren.

Dat bleek meteen vrijdag. Zodra de wet op de normale rechtbanken officieel was gepubliceerd, maakte de Commissie een begin met een strafprocedure die bij een onbevredigende reactie uit Warschau kan leiden tot het indienen van een aanklacht bij de Europese rechter vanwege schending van de Europese democratische wetten en regels.

Mocht de regering in Polen de komende weken proberen rechters van het Hooggerechtshof te ontslaan of met gedwongen pensioen te sturen, dan staat de Commissie volgens Timmermans klaar om ‘onmiddellijk’ een begin te maken met een Artikel-7procedure. Deze kan leiden tot de zwaarst mogelijke staf in de Europese Unie: het ontnemen van het stemrecht. Deze procedure wordt ook wel de ‘nucleaire optie’ genoemd. De Poolse regering noemt alle Brusselse kritiek ongerechtvaardigd. Zij zegt dat haar justitiële hervormingen nodig zijn om een verouderd rechtssysteem te moderniseren en meer in overeenstemming te brengen met de wensen van het volk. Volgens haar is de rechterlijke macht nooit gezuiverd van oud-communisten. “Dezelfde rechters die in de jaren tachtig strijders van (het vrije vakverbond) Solidariteit straffen van vijf jaar gevangenis oplegden, verdedigden in de jaren negentig en 2000 oligarchen en het postcommunistische systeem. Dit moest veranderen. De meerderheid van de Poolse bevolking wil deze hervorming,” zegt vicepremier Mateusz Morawiecki in een interview met de Financial Times. (de Volkskrant)