DNA helpt onderzoekers Dode Zee-rollen in ere te herstellen

Aan het eind van de jaren veertig en vijftig stuiten onderzoekers onder andere in grotten in de buurt van Qumran op de beroemde Dode Zee-rollen. In totaal gaat het om een verzameling van meer dan 25 duizend fragmenten van oude manuscripten. Al enige tijd proberen onderzoekers alle losse fragmenten te reconstrueren en samen te voegen om zo hun betekenis te begrijpen. Maar dit is een geweldige puzzel gebleken. In een nieuwe studie gooien onderzoekers het daarom over een andere boeg. Met behulp van DNA afkomstig van de dierenhuiden waarop de teksten zijn geschreven, hopen ze het mysterie rondom de Dode Zeerollen op te lossen.

“De ontdekking van de 2000 jaar oude Dode Zee-rollen is één van de belangrijkste archeologische ontdekkingen die ooit is gedaan”, vindt onderzoeker Oded Rechavi. “Het stelt ons echter voor twee grote uitdagingen: ten eerste zijn de meesten niet compleet en intact teruggevonden. De rollen zijn uiteengevallen in duizenden fragmenten die moeten worden gesorteerd en in elkaar gezet, zonder voorkennis over hoe de originele tekst er ooit uit heeft gezien.” En dat is een ontzettend moeilijk karwei met belangrijke consequenties. Afhankelijk van de volgorde waarop de teksten weer in elkaar worden geschoven, kan de interpretatie van een bepaalde tekst namelijk dramatisch veranderen. De tweede uitdaging is dat de meeste rollen niet rechtstreeks zijn opgegraven uit de grotten nabij Qumran, maar in handen zijn gekomen van onderzoekers via antiekhandelaren. Hierdoor is het niet duidelijk waar veel van de fragmenten precies vandaan komen. En dat maakt het veel ingewikkelder om ze in de juiste historische context te plaatsen. Om de puzzel op te lossen hebben onderzoekers tot op heden voornamelijk vertrouwd op zichtbare eigenschappen van de fragmenten om zo de juiste delen bij elkaar te verzamelen. In de nieuwe studie besloten de onderzoekers naar diepere aanwijzingen te zoeken. Uit elk fragment haalden ze oud DNA van de dierenhuiden die gebruikt waren om perkament te maken. Op die manier probeerden ze de juiste teksten aan elkaar te koppelen. De onderzoekers ontdekten dat de perkamenten grotendeels van schapen waren gemaakt. Een interessante vondst. Vervolgens redeneerden ze dat fragmenten gemaakt van de huid van hetzelfde schaap bij elkaar zouden moeten horen. Rollen van nauw verwante schapen zouden dus eerder in elkaar passen dan die van meer verschillende, of andere soorten schapen. De onderzoekers stuitten op een interessant geval waarin twee fragmenten waarvan men dacht dat ze bij elkaar hoorden, in feite gemaakt zijn van twee verschillende dieren: schapen en koeien. Dit suggereert dat de fragmenten dus helemaal niet bij elkaar horen. Het meest opvallende voorbeeld kwam van rollen die teksten van het Bijbelse boek Jeremia omvatten en ook nog enkele van de oudst bekende rollen vertegenwoordigen. “Analyse van de tekst suggereert dat ze niet alleen tot verschillende rollen behoren, maar ook nog verschillende versies van het profetische boek voorstellen”, legt Noam Mizrahi uit. “Het feit dat deze rollen tekstueel uiteenlopen en ook nog van een ander diersoort zijn gemaakt, geeft aan dat ze een hele andere herkomst hebben.” Hoogstwaarschijnlijk zijn de fragmenten die gemaakt zijn van een koe ergens anders geschreven, omdat het niet mogelijk was om koeien in de Judese woestijn te laten grazen. Het betekent dat destijds verschillende versies van het Bijbelboek Jeremia in de regio circuleerden. De onderzoekers stippen dan ook aan dat het meer om ‘de interpretatie van de tekst ging dan om de exacte bewoording’. Hetzelfde geldt voor verschillende exemplaren van het niet-bijbelse, liturgische werk dat bekendstaat als de Liederen van het Sabbatoffer. Zowel in Qumran als Masada zijn hiervan fragmenten teruggevonden. Uit de DNA-analyse blijkt dat de exemplaren gevonden in verschillende Qumrangrotten genetisch nauw verwant aan elkaar zijn, maar dat het exemplaar aangetroffen in Masada genetisch verschilt. “Wat we van de rollen leren, is waarschijnlijk ook relevant voor wat er destijds in het land is gebeurd”, oppert Mizrahi. “Aangezien de Liederen van het Sabbatoffer een voorbode zijn van revolutionaire ontwikkelingen in de poëzie en het religieus denken, hebben onze conclusies implicaties voor de geschiedenis van de westerse mystiek en de joodse liturgie.” Hoewel de bevindingen bijdragen aan een beter begrip omtrent de Dode Zee-rollen, onthult het slechts ‘een deel van het gehele plaatje en lost het niet alle mysteries op,’ aldus Rechavi. De onderzoekers konden slechts piepkleine hoeveelheden DNA uit de broze fragmenten halen. Bovendien konden ook veel rollen niet bemonsterd worden omdat deze simpelweg te kwetsbaar waren en mogelijk tijdens het proces compleet uit elkaar zouden vallen. Desalniettemin hopen de onderzoekers in vervolgonderzoek toch meer monsters te nemen, om zo het ‘genoom van de Dode Zee-rol’ steeds verder in kaart te brengen. Want hoewel de rollen nog altijd vele geheimen herbergen, hopen onderzoekers met behulp van moderne technologieën deze de komende jaren toch te onthullen. (Scientias)