Malaria: symptomen, besmetting, oorzaak en behandeling

De belangrijkste malaria symptomen zijn hoofdpijn, koorts en spierpijn. Malaria is een parasitaire infectieziekte, die verspreidt wordt door steekmuggen in (sub) tropische gebieden. Na een muggenbeet van een geïnfecteerde mug, komen malariaparasieten in het lichaam terecht. Malaria wordt veroorzaakt door parasieten van de soort Plasmodium. Er bestaan vier typen van deze parasiet. Malaria gaat gepaard met hoge koorts, rillingen, griepachtige symptomen en bloedarmoede. Malaria kan de dood tot gevolg hebben. Voor endemische gebieden (gebieden waar malaria veelvuldig voorkomt) wordt preventief een antimalariamiddel (malariapillen of malariatabletten) aangeraden. Malaria is niet besmettelijk van mens op mens. Malaria komt voor in landen in Afrika, ten zuiden van de Sahara, in ZuidAmerika (vooral in het Amazonegebied) en in ZuidoostAzië.

Malaria is een parasitaire infectieziekte van de rode bloedcellen die wordt veroorzaakt door malariaparasieten, die verspreidt worden door steekmuggen. Na een muggenbeet van een geïnfecteerde mug, komen malariaparasieten in het lichaam terecht. De ziekte gaat gepaard met hoge koorts, rillingen, griepachtige symptomen en bloedarmoede.

Het woord ‘malaria’ is afgeleid van ‘mala aira’ hetgeen ‘slechte lucht’ betekent. Het is één der meest bedreigende en gevreesde infectieziekten in de (sub)tropen. Er worden verschillende vormen van malaria onderscheiden, waarvan de malaria tropica de gevaarlijkste is en de dood tot gevolg kan hebben. Malaria komt regelmatig voor in Nederland als importziekte. Het gaat dan om ziektegevallen die malaria na een verblijf in de (sub)tropen hebben opgelopen.

Malaria wordt veroorzaakt door een parasiet, die wordt overgedragen naar de mens door een steek van geïnfecteerde muggen. De Anopheles-muskiet is de enige mug die de parasiet van de ene op de andere mens kan overbrengen. De parasiet leeft in de maag van de mug.

Eenmaal in de mens gebracht door een steek van een mug, reizen de parasieten (zogenaamde eencellige sporozoieten) naar de lever, waar ze zich innestelen in levercellen en zich vermenigvuldigen (delen). De sporozoiet deelt zich tot een grote verzameling veel kleinere merozoïeten in zogenaamde leverschizonten, die na vijf dagen rijp zijn. Deze merozoïeten zijn klaar om uit te zwermen en de leverschizont barst open, waarna de merozoïeten bij duizenden in de bloedbaan komen.

Het is een ware invasie van merozoïeten die in de bloedbaan de rode bloedcellen de zuurstofdragers in het bloed infecteren en vernietigen. Daardoor veroorzaken ze de typische koortsaanvallen die een malariapatiënt ondervindt. Uiteindelijk verstoppen de besmette bloedcellen de haarvaten, die bloed naar de hersenen transporteren, waardoor de patiënt in coma raakt. Een aantal parasieten in de rode bloedcellen ontwikkelen zich niet tot schizonten, maar tot zogeheten gametocyten. Op het moment dat een malariamug zich volzuigt met bloed van een met gametocyten geïnfecteerde mens, zullen deze in de muggenmaag terechtkomen en zich aldaar ontwikkelen tot mannelijke en vrouwelijke gameten. Er vindt bevruchting plaats en na een aantal weken zal de mug sporozoieten in haar speekselklieren hebben. De volgende keer dat deze mug een mens steekt, kunnen de sporozoieten voor een infectie zorgen. Hiermee is de cyclus rond.

Malaria kan worden veroorzaakt door vier soorten parasieten, die elk een eigen vorm veroorzaken. De gevaarlijkste en meest dodelijke variant is malaria tropica. Als bij dit type behandeling uitblijft, kan het binnen 48 uur dodelijk zijn. Dit type wordt veroorzaakt door Plasmodium falciparum. De andere drie worden veroorzaakt door Plasmodium malariae, Plasmodium ovale en Palsmodium vivax. Deze kennen een minder ernstig ziekteverloop.

De eerste symptomen treden gewoonlijk na twaalf dagen tot zes weken na de steek op. Zonder behandeling zullen de typen Plasmodium malariae, Plasmodium ovale en Palsmodium vivax, terugkerende aanvallen van de symptomen veroorzaken, namelijk telkens wanneer rode bloedcellen worden vernietigd. Aanvallen duren meestal vier tot acht uur en keren om de twee tot drie dagen terug. Dit is afhankelijk van het type parasiet.

Voorts doet de reiziger die naar een endemisch gebied reist, er verstandig aan maatregelen te nemen om contact tussen mens en mug zo veel mogelijk te beperken. Anopheles-muggen steken vooral in de late avond en ‘s nachts. Draag lichaamsbedekkende kledij en gebruik insectenwerende middelen. Slaap onder een klamboe en bewerk deze met een insecticide.

Adequate behandeling van malaria is belangrijk, omdat het de dood tot gevolg kan hebben. Er is een behoorlijk arsenaal aan geneesmiddelen om de parasieten te doden, nadat deze in het bloed zijn aangetoond. Er komen geregeld nieuwe middelen op de markt, aangezien de parasiet een sterk vermogen heeft tot het ontwikkelen van resistentie. In sommige delen van de wereld hebben de parasieten resistentie ontwikkeld tegen sommige soorten antibiotica. Resistentie tegen malariamedicijnen is een groot probleem voor de volksgezondheid en het belemmert de bestrijding van malaria. Het NRC Handelsblad berichtte in 2009 dat in het grensgebied van Cambodja en Thailand de modernste malariamedicijnen steeds slechter werken. De malariaparasiet wordt er resistent en dat is een zorgelijke ontwikkeling. Er zijn in de geschiedenis al twee keer eerder resistente malariaparasieten ontstaan. Deze parasieten trokken de wereld over en joegen miljoenen mensen de dood in. te kunnen geven in landen waar het risico op malaria het grootst is. In 2020 zal de Wereldgezondheidsorganisatie Mosquirix, het eerste vaccin tegen malaria, op grote schaal uittesten in drie Afrikaanse landen, in de hoop dat het vaccin werkt. De prognose van malaria hangt af van welk type parasiet je hebt opgelopen. Verschillende typen hebben een ernstiger ziekteverloop dan anderen. De beruchtste boosdoener is Plasmodium falciparum, die een ernstige en gecompliceerde vorm van malaria kan veroorzaken, die dodelijk kan zijn. De zeldzamere Plasmodium vivax kan ook een erge vorm van malaria geven. Plasmodium ovale en Plasmodium malariae veroorzaken daarentegen nooit ernstige en gecompliceerde vormen van malaria.

(Mens en gezondheid/Foto: Het Nieuwsblad)