Acanthosis nigricans: verdikte en verkleurde huid
Acanthosis nigricans (AN) is een huidaandoening waarbij de patiënt een abnormaal verhoogde kleuring (hyperpigmentatie) en verdikking (hyperkeratose) van de huid heeft. Dit vindt vooral plaats bij huidplooien, zoals in de nek en lies en onder de armen (oksels). De huidziekte heeft een goedaardige (benigne) en kwaadaardige (maligne) vorm. De aangeboren (erfelijke) vorm van de aandoening is meestal goedaardig ,terwijl de kwaadaardige vorm optreedt bij volwassen patiënten. De behandeling is vooral gericht op het verminderen van de symptomen. De ziekte valt te voorkomen door het nastreven van een gezonde levensstijl en een goed gewicht. Acanthosis nigricans is een vrij veel voorkomende aandoening die zich presenteert op elke leeftijd. Veel goedaardige vormen ontwikkelen zich tijdens de kinder- en pubertijd, terwijl het ontstaan van kwaadaardige acanthosis nigricans meestal optreedt bij volwassenen die ouder zijn dan veertig jaar. Hierop bestaan wel uitzonderingen. De frequentie van acanthosis nigricans is niet bekend. De ziekte komt het meest voor bij patiënten van Afrikaanse afkomst. Mannen en vrouwen zijn tot slot in gelijke aantallen getroffen.
De medisch gerelateerde factoren, waardoor acanthosis nigricans tot uiting komt, omvatten diabetes en obesitas (zwaarlijvigheid). Bij deze aandoeningen ontstaat te veel insuline in de bloedstroom. Hierdoor vermenigvuldigen normale huidcellen zich. In deze cellen zit meer melanine bij patiënten met een donkere huidskleur. Dit resulteert in een donkere huidvlek die meer kleur heeft dan de omliggende huid. De huidaandoening is met andere woorden een voorspellende factor voor diabetes. Ook aandoeningen van de hypofyse, een laag gehalte aan schildklierhormonen en aandoeningen van de bijnieren, zoals de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen door bijnieren), zijn soms de oorzaak van deze huidziekte.
Bepaalde geneesmiddelen resulteren eveneens in de huidziekte. Enkele voorbeelden hiervan omvatten menselijke groeihormonen, orale anticonceptiva (via de mond ingenomen anticonceptiepil), schildkliermedicijnen en zelfs bepaalde bodybuildingsupplementen. Al deze geneesmiddelen veranderen het insulinegehalte.
Goedaardige acanthosis nigricans treedt op als een primaire, geïsoleerde aandoening. Dit staat bekend als de erfelijke, goedaardige vorm. De symptomen zijn dan soms zichtbaar tijdens de geboorte, maar meestal komen deze pas tot uiting in de kinder- of de puberteit. De huidveranderingen ontwikkelen zich langzaam om dan in de adolescentie te verergeren. Uiteindelijk stabiliseren of verbeteren zelfs de symptomen. Bij sommige getroffen patiënten is de huidafwijkingen slechts aan één zijde van het lichaam zichtbaar. Goedaardige acanthosis nigricansis is soms ook het gevolg van medicatiegebruik.
Bij sommige patiënten gaat de aandoening samen met een tumor, waardoor deze vorm gekend is als “maligne acanthosis nigricans”. Deze vorm van de aandoening komt het meest voor bij volwassenen boven de veertig jaar. De onderliggende oorzaak is vaak een adenocarcinoom (kwaadaardig kliergezwel), in het bijzonder van de maag of de darm, de alvleesklier, de baarmoeder, de longen, het ovarium, de blaas, de borst of de prostaat. In zeldzame gevallen is een lymfoom (kanker van het lymefestelsel) de oorzaak van de huidaandoening. Bij patiënten met maligne acanthosis nigricans zijn de huidveranderingen meestal uitgebreider en ernstiger dan bij de benigne (= goedaardige) acanthosis nigricans. De huid is verdikt, ongewoon ruw en droog en/of jeukend. De aangetaste huidgebieden zijn erg geïrriteerd. Daarnaast zijn de pigmentveranderingen meer uitgesproken. Maligne acanthosis nigricans is vaak geassocieerd met betrokkenheid van de slijmvliezen en afwijkingen van het mondgebied (orale regio). Er ontstaan vaak ook wratachtige verdikkingen rond de ogen, ongewone broze nagels, verdikte handpalmen, haaruitval en/of andere symptomen.
Bij hyperpigmentatie is de huid meer verkleurd. Dit uit zich in de ontwikkeling van grijsachtig bruin of zwart pigment op de huid. Tevens is de huid verdikt (hyperkeratose) waardoor hij een ruw of droog uiterlijk heeft. De meest getroffen gebieden zijn de zijkanten en de achterkant van de nek, onder de armen (oksels), de lies, en de anale / genitale regio. Soms zijn de gebieden met vouwen ook aangetast, zoals achter de knieën, tegenover de ellebogen, onder de borsten en / of de navel (umbilicus). Deze gebieden zijn bedekt met relatief kleine, verhoogde, “wratten”, wat resulteert in een bijzondere, fluwelen textuur. Door de toenemende verdikking van de huid, zijn de huidlijnen meer geaccentueerd, is het huidoppervlak ongewoon gekreukt of geribbeld en ontstaan grotere, wratachtige gebieden.
De diagnose van de huidziekte gebeurt op basis van een grondig klinisch onderzoek, de identificatie van de karakteristieke fysieke bevindingen, een volledig vraaggesprek, de bevraging van het medicatiegebruik en de eventuele familiale geschiedenis van de ziekte, en diverse gespecialiseerde onderzoeken. Een bloed- en een urineonderzoek zijn nodig om de diagnose te bevestigen. Het bepalen van het type van acanthosis nigricans is mogelijk dankzij een huidbiopt. De arts onderzoekt nadien het weefselmonster via de microscoop. (Mens en Gezondheid/Foto: Huidarts)