Eén historicus vult virtueel het joodse gat op in de Iraakse geschiedenis

“Het voelt als mijn verantwoordelijkheid om het joodse verleden van Mosoel te herontdekken, om het terug te geven aan de stad”, zegt Omar Mohammed. De historicus verzamelt de orale historie van nog levende joden uit Iraks tweede stad, maar ook documenten over hun sociale en economische situatie, hun aantallen en namen. Alles samen moet dat het Virtuele Museum van de Memorie van Mosoel gaan vormen. Mohammed is beter bekend als Mosul Eye, de blogger die tijdens de IS-overheersing de wereld stiekem op de hoogte hield van de IS-misdaden in zijn woonplaats Mosoel. Die bezetting was het indirecte gevolg van een ‘gat’ in Mosoels geschiedenis, zegt hij. “In de jaren vijftig was er een bloedbad. Nationalisten en communisten vermoordden elkaar in de straten. Dit werd nadien slecht en partijdig vastgelegd, waardoor dezelfde criminelen later leiders en helden werden. Het bepaalde het politieke spectrum van Mosoel.”

Mohammeds blog tijdens de IS-bezetting moest een herhaling daarvan voorkomen. “Zodat toekomstige generaties van Mosoeli’s niet dezelfde gaten in de geschiedenis zouden aantreffen als ik.” Ook de Joodse geschiedenis van de stad kent gaten. Dat ontdekte Mohammed toen hij na de bevrijding rondliep in de ruïne van de Sassoonsynagoge in Mosoel. Hij wist er nauwelijks iets van en besloot haar te onderzoeken.

Vandaag

studeert

Omar

Mohammed in Europa, omdat hij zijn stad om veiligheidsredenen moest verlaten. Hier ging hij op zoek naar documenten van Ottomaanse, Franse en Britse herkomst die hij aantrof in vergeten hoekjes van archieven. Daarnaast interviewt hij via Zoom oudere, joodse ex-stadgenoten die nu in Israël, de Verenigde Staten en Europa wonen. Hun leeftijd maakt dat er haast bij zijn werk is.

In de jaren 1940 begonnen Iraakse joden te vertrekken door discriminiatie en vervolging. Tot dan telde Irak zo’n 150 duizend Joodse inwoners. Een pro-naziregime in Bagdad, een pogrom in de joodse wijk van Bagdad en de oprichting van de staat Israël in 1948 speelden een grote rol bij het groeiend antisemitisme.

In het begin van de jaren 1950 vertrok tweederde van de joden door een speciale wet. Die maakte dat ze hun Iraakse nationaliteit inleverden en hun bezittingen moesten achterlaten. De joodse wijken vervielen en het joodse verleden raakte vergeten. Er zijn nu geen joden meer in Irak, op een kleine groep in Bagdad na. Die verschuilt zich achter een christelijke identiteit.

Dat stemt ook Edwin Shuker (65) triest. Hij is een van de vele oudere joodse Irakezen die Mohammed sprak voor zijn project. Tot zijn zestiende woonde Shuker in de Iraakse hoofdstad Bagdad. Met 100 duizend leden vormden zij een veel grotere Joodse gemeenschap dan de 15 duizend in Mosoel.

Na de uittocht keerde de rust terug. Samen met zo’n 50 duizend anderen bleven zijn welgestelde ouders in Bagdad wonen.

Shuker vertelt over een jeugd waarin er geen verschil was tussen de geloofsgroepen. “Ik speelde met kinderen van alle geloofsovertuigingen.” In het publieke leven was alles gemengd. “We gingen met moslims om, werkten met hen, gingen naar hun winkels en droegen dezelfde kleding. We spraken zoals zij.”

(MO* Magazine)