“ชาวปกาเกอะญอ จึงถือว่านกวิเศษ หรือ โถ่ บี ข่า หรือนกขวัญข้าว เป็น เทพเจ้าแห่งความอุดม สมบูรณ์ และเมื่อชาวบ้าน เห็นนกชนิดนี้บินอยู่เหนือ ทุ่งนา แสดงว่าต้นข้าวในปี นั้นจะเจริญเติบโตงอกงาม ให้ผลดีนั่นเอง”

กิจกรรมการท่องเที่ยววิถี ชาวนาไทย โดยมีเป้าหมาย เพื่อยกระดับคุณภาพ ชีวิตเกษตรกรไทย สร้าง ความเข้มแข็งของชุมชน ผ่านการสร้างคุณค่าของ ข้าวและวิถีชาวนา

ที่เป็นพิธีกรรมเพื่อขอร้อง สิ่งศักดิ์สิทธิ์ให้ช่วยคุ้มครองดูแลนาข้าว ให้อุดมสมบูรณ์ ...นี่เป็นพิธีกรรมตาม ความเชื่อชาวปกาเกอะญอ ที่มีวิถีผูกพันอยู่กับนา-ข้าว

คนนำ�ทางของเรายังเล่าให้เราฟังอีกด้วยว่า สำ�หรับ หรือ ที่ภาษาปกาเกอะญอเรียกว่า นั้นถือเป็นผู้ที่มีภารกิจสำ�คญั โดยก่อนเริ่มต้นปลูกข้าว ชาวปกาเกอะญอจะคัดเลือกสมาชิกในครอบครัวของ ตนเอง เพื่อจะทำ�หน้าที่เป็นหัวหน้างานนำ�การเพาะปลูกในปีนั้น โดยคัดจาก สมาชิกที่เชื่อว่าหากเป็นผู้นำ�ในการเพาะปลูกแล้วจะทำ�ให้ได้ผลผลิตดี โดยผู้ที่ ได้รับเลือกจะเป็นผู้เริ่มต้นการปลูกข้าวทุกขั้นตอน และก่อนลงมือปลูกข้าวจะ ต้องเสี่ยงทายด้วยการเริ่มต้นปลูกข้าววันละต้นจนครบ 7 วัน และดูว่าข้าวทั้ง 7 ต้นนั้นต้นไหนเติบโตที่สุด ก็จะถือเอาวันนั้นเป็นวันดี และเลือกวันนั้นเป็นวัน เริ่มต้นการปลูกข้าว

การปลูกข้าว 7 วันเพื่อทำ�นายวันที่จะเริ่มต้นการปลูกข้าวนี้ ชาวบ้าน ชุมชนผาหมอนคนหนึ่งได้เล่าให้เราฟังถึงเรื่องราวนี้ว่า... เป็นไปตามตำ�นานว่า ด้วยเรื่อง ที่เปรียบเสมือน ที่ประทานโดย เทพเจ้าแห่งความอุดมสมบูรณ์ โดยตำ�นานเล่าว่า เทพเจ้าได้แปลงร่างมาเป็น หญิงชรา เพื่อลงมาเฝ้าดูชายกำ�พร้าที่ชื่อ ที่เทพเจ้าได้ดลบันดาล ให้ข้าวทั้ง 7 กอของชายกำ�พร้าคนนี้เจริญงอกงาม จนกระทั่งทำ�ให้ชายหนุ่ม สามารถเก็บเกี่ยวข้าวทั้ง 7 กอนั้นได้จนเต็มยุ้งฉาง นอกจากนี้ในตำ�นานเรื่องนี้ ยังได้เล่าสืบทอดกันอีกว่า จากนั้นหญิงชราจึงบอกกับชายหนุ่มกำ�พร้าว่า เมื่อ

...คนนำ�ทางคนเดิมบอก พร้อมระบุว่า ข้าวที่ชาวผาหมอน นิยมปลูกทานนั้นมีหลายสายพันธุ์ เช่น ซึ่งเป็นข้าวเมล็ดใหญ่ ผลผลิตดี รสชาติอร่อย ขณะที่อีกสาย พันธุ์คือ หรือข้าวเมล็ด กลมที่มีกลิ่นหอม รสอร่อยเช่นกัน

ส่วน ที่ยังคงมีการ ปลูกไว้เพื่อรักษาสายพันธุ์คือ ข้าวเมล็ดยาวที่ให้ผลผลิตน้อย รสจืด มี ความแข็ง ที่มีลำ�ตน้สูง ใหญ่ ทนทานต่อสภาพอากาศหนาวเย็นได้ ดี และ ที่เป็นพันธุ์ข้าวที่ปลูก มาแต่ดั้งเดิมในพื้นที่ เป็นต้น ที่สำ�คญัใน ปัจจุบันคนผาหมอนได้เริ่มปลูกข้าวพันธุ์ ใหม่ด้วย นั่นคือ ที่ชาวบ้านนำ�มาเมื่อครั้งลงไปถวาย ความเคารพพระบรมศพ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ในหลวงรัชกาลที่ 9