Solving The Liver and Pancreatic Puzzles

ก้อนที่ตับและตับอ่อน ตรวจพบก่อน…รักษาได้

การตรวจสุขภาพประจำปีถือเป็นตัวช่วยคัด กรองว่ามีความเสี่ยงในการเป็นโรคหรือมีภาวะตับ ผิดปกติหรือไม่ ซึ่งตับผิดปกติอาจจะเริ่มจากภาวะ ไขมันพอกตับ ซึ่งสามารถรักษาโรคตับอักเสบได้ โดยจัดการที่ต้นเหตุ เพราะตับมีความสามารถที่จะ ฟื้นฟูตัวเองได้ ถ้าหยุดดื่มแอลกอฮอล์

ตับและตับอ่อน คือ อวัยวะที่หากเกิดความผิดปกติแล้วอาจนำมาสู่โรคที่ร้ายแรง เนื่องจากเป็นส่วนของ ร่างกายที่มีความซับซ้อนสูง เริ่มจากอักเสบเฉียบพลัน อักเสบเรื้อรัง เกิดก้อนเนื้อที่แบ่งออกเป็นเนื้องอก หรือซีสต์ (ถุงน้ำ) รวมถึงโรคร้ายอย่างมะเร็ง ซึ่งในปัจจุบันมะเร็งตับเป็นหนึ่งใน สาเหตุของการเสียชีวิต สูงสุดของคนไทยและมีแนวโน้มที่จะสูงขึ้นเรื่อยๆ แมส้ ถานการณข์ องโรคเกยี่ วกบั ตบั และตบั ออ่ นจะคอ่ นขา้ งรนุ แรง แตห่ ากทกุ คน ตระหนักโดยตรวจสุขภาพประจำปีอย่างสม่ำเสมอและสังเกตสัญญาณของโรค รวมถึงได้รับการตรวจรักษาจากแพทย์เฉพาะทางก็จะช่วยรักษาโรคและกลับมา มีคุณภาพชีวิตที่ดีได้ ซึ่งหัวใจสำคัญอยู่ที่ความชำนาญของทีมแพทย์เฉพาะทาง โรคตบั ตบั ออ่ น และทางเดนิ นำ้ ดรี ว่ มกบั เทคโนโลยผี า่ ตดั ผา่ นกลอ้ งทที่ นั สมยั ใน ปัจจุบัน ซึ่งศัลยแพทย์ผู้มีประสบการณ์สองท่านจาก รพ.กรุงเทพจะได้มามอบ ความรทู้ นี่ า่ สนใจเกย่ี วกบั โรคตบั และตบั ออ่ น

นพ.สมสิทธิ์ ตันเจริญ ศัลยแพทย์เฉพาะทางด้านผ่าตัดผ่านกล้องโรคตับ ตับอ่อน ทางเดนิ นำ้ ดี และการปลกู ถา่ ยตบั ศนู ยศ์ ลั ยกรรม รพ.กรงุ เทพ กลา่ วถงึ ภาพรวมเกย่ี วกบั โรคตบั และเรอ่ื งราวทเ่ี ปน็ ประโยชนไ์ วด้ งั น้ี

“ส่วนใหญ่โรคเกี่ยวกับตับจะเกิดกับกลุ่มคนที่กำลังรับความสุขจากการตรากตรำ ทำงานมาคือ อายุตั้งแต่ 40 ปีขึ้นไป โดยเฉพาะผู้ชายจะมีปัจจัยเสี่ยงสูงที่จะเป็นโรค ตับแข็ง และมีโอกาสเป็นมะเร็งตับได้จากการดื่มแอลกอฮอล์เป็นประจำ สำหรับการ สงั เกตตวั เองวา่ ตบั มคี วามผดิ ปกตหิ รอื ไมต่ อ้ งบอกวา่ คอ่ นขา้ งยาก เพราะสว่ นใหญถ่ า้ ยงั เป็นไม่มากจะไม่ค่อยมีอาการ ความเปลี่ยนแปลงที่สังเกตได้จะเกิดขึ้นต่อเมื่อมีความ เสื่อมของตับพอสมควรแล้ว มีอาการเบื่ออาหาร น้ำหนักลดโดยไม่มีสาเหตุ เพราะตับ เปรียบเสมือนโรงงานใหญ่ ถ้าโรงงานไม่ทำงาน ร่างกายเราจะไม่ค่อยอยากรับอาหาร เขา้ ไป นอกจากนก้ี ม็ อี าการทอ้ งอดื ทอ้ งเฟอ้ หรอื ทอ้ งผกู เปน็ ประจำ บางคนมอี าการเจบ็ ในตำแหน่งที่ตับคือ บริเวณใต้ชายโครงด้านขวา ถ้าเป็นมากขึ้นอีกระดับจะมีอาการที่ จำเพาะคอื ทอ้ งโตขน้ึ เนอ่ื งจากมนี ำ้ ในชอ่ งทอ้ ง ปสั สาวะสเี ขม้ แมจ้ ะดม่ื นำ้ มากแคไ่ หนก็ ไมจ่ างลง ตามมาดว้ ยอาการตวั เหลอื ง ตาเหลอื ง

“การตรวจสุขภาพประจำปีถือเป็นส่วนสำคัญ เพราะอย่างน้อยแพทย์จะสอบถาม ประวตั ิ ความเปน็ มาของอาการปว่ ยทง้ั หลาย รวมถงึ ประวตั คิ นในครอบครวั เปน็ ตวั ชว่ ย คัดกรองว่ามีความเสี่ยงในการเป็นโรคหรือมีภาวะตับผิดปกติหรือไม่ ซึ่งตับผิดปกติอาจ จะเริ่มจากภาวะไขมันพอกตับ ซึ่งสามารถรักษาโรคตับอักเสบได้โดยจัดการที่ต้นเหตุ เพราะตบั มคี วามสามารถทจ่ี ะฟน้ื ฟตู วั เองได้ ถา้ หยดุ ดม่ื แอลกอฮอล์ แตถ่ า้ ยงั คงดม่ื หรอื ไมท่ ราบปจั จยั เสย่ี ง จะนำไปสกู่ ารเกดิ ภาวะตบั อกั เสบ และถา้ ยงั ปลอ่ ยตอ่ ไปอกี กจ็ ะเปน็ ตบั แขง็ ทอ่ี าจกลายเปน็ มะเรง็ ตบั ได้

“อกี สว่ นหนง่ึ ของความผดิ ปกตคิ อื การเกดิ กอ้ นเนอ้ื ในตบั มที ง้ั เนอ้ื งอกและซสี ต์ เมอ่ื ตรวจพบแล้วจะมีการตรวจยืนยันการวินิจฉัยโรคด้วยวิธีการต่างๆ เพื่อให้ทราบว่าเป็น เนอ้ื ดหี รอื เนอ้ื รา้ ย หากพบวา่ เปน็ เนอ้ื รา้ ยหรอื มะเรง็ จะทำการผา่ ตดั ทนั ที ในปจั จบุ นั การ ผา่ ตดั ผา่ นกลอ้ งดว้ ยเทคโนโลยี 4K UHD หรอื ผา่ ตดั ผา่ นกลอ้ งแผลเลก็ 3 มติ ิ (Advanced 3D Laparoscopic Surgery) ทใ่ี หค้ วามคมชดั ของภาพสงู มากยง่ิ ขน้ึ ชว่ ยใหศ้ ลั ยแพทยเ์ หน็ อวัยวะภายในช่องท้องได้ชัดเจนขึ้น ประกอบกับความชำนาญของทีมแพทย์ผ่าตัดผ่าน กลอ้ ง จงึ ชว่ ยลดภาวะแทรกซอ้ นหลงั ผา่ ตดั แผลผา่ ตดั มขี นาดเลก็ คนไขห้ ายเรว็ และอยู่ โรงพยาบาลสั้นลง หรือในกรณีที่ต้องเปลี่ยนตับก็สามารถทำได้เช่นกัน ล่าสุดมีการ พฒั นาดา้ นการผา่ ตดั โดยใชห้ นุ่ ยนต์ (robotic surgery) ในอวยั วะทม่ี คี วามซบั ซอ้ นมากขน้ึ เพอ่ื เพม่ิ ประสทิ ธภิ าพในการผา่ ตดั ตบั ”

ด้าน พ.อ. รศ. นพ.ธัญญ์ อิงคะกุล ศัลยแพทย์เฉพาะทางด้านผ่าตัดผ่านกล้อง โรคตบั ตบั ออ่ น และทางเดนิ นำ้ ดี ศนู ยศ์ ลั ยกรรม รพ.กรงุ เทพ ไดเ้ นน้ เรอ่ื งการรกั ษาและ เนอ้ื หาควรรเู้ กย่ี วกบั โรคตบั ออ่ น

“สถานการณ์ของโรคมะเร็งตับอ่อนจะคล้ายกันกับมะเร็งตับ แต่ความรุนแรงของ มะเร็งตับอ่อนจะมากกว่า และมักพบในระยะลุกลาม โดยมะเร็งตับอาจตรวจพบได้ใน ระยะแรกๆ จากการตรวจสขุ ภาพประจำปหี รอื ตรวจ screening ขณะมภี าวะตบั อกั เสบได้ ในผปู้ ว่ ยมะเรง็ ตบั ออ่ นพบวา่ ประมาณ 50% ของคนไขท้ ม่ี าพบแพทยม์ กั มกี ารกระจาย ของโรคไปมากแลว้ และอกี 50% ทย่ี งั ไมม่ กี ารแพรก่ ระจาย สามารถผา่ ตดั รกั ษาไดเ้ พยี ง 25 - 30% ซึ่งการผ่าตัดรักษาเพื่อหวังผลหายขาด อาจมีการให้เคมีบำบัดหรือฉายแสง รกั ษารว่ มดว้ ย ดงั นน้ั การตรวจพบโรคในระยะแรกเปน็ สง่ิ สำคญั ทจ่ี ะชว่ ยเพม่ิ โอกาสของ การผา่ ตดั รกั ษาใหส้ งู ขน้ึ รวมถงึ อตั ราการอยรู่ อดทด่ี ขี น้ึ

“วิธีสังเกตว่าเป็นมะเร็งตับอ่อนหรือไม่ ยังไม่มีข้อบ่งชี้ที่ชัดเจน หากต้องเฝ้าระวัง ปจั จยั เสย่ี งหลกั ๆ คอื โรคทางพนั ธกุ รรม หากมคี นในครอบครวั มปี ระวตั มิ ากอ่ นแนะนำ ให้เข้ารับการตรวจดูตับอ่อนเบื้องต้นด้วยอัลตราซาวนด์ (ultrasonography) และตรวจ เลอื ด โดยทว่ั ไปมกั เรม่ิ ตรวจเมอ่ื อายุ 40 ปี อกี ปจั จยั สำคญั ทอ่ี าจเพม่ิ ความเสย่ี งของการ เกิดโรค คือ การดื่มแอลกอฮอล์ ที่เป็นสาเหตุทำให้เกิดตับอ่อนอักเสบเรื้อรัง ซึ่งเป็นอีก หนง่ึ ปจั จยั ทเ่ี พม่ิ ความเสย่ี งในการเกดิ มะเรง็ ตบั ออ่ นได้

“ในประเดน็ เนอ้ื งอกและซสี ตใ์ นตบั ออ่ นอาจตรวจพบไดจ้ ากการตรวจรา่ งกายประจำ ปโี ดยการทำอลั ตราซาวนด์ แตอ่ าจบอกไดแ้ คว่ า่ เปน็ กอ้ นเนอ้ื หรอื ถงุ นำ้ (ซสี ต)์ หากพบวา่ มีก้อนเนื้อหรือซีสต์ควรพบแพทย์เฉพาะทางด้านตับและตับอ่อนเพื่อวินิจฉัยโรค ในบาง ครั้งการตรวจพบซีสต์อาจไม่จำเป็นต้องผ่าตัดหรือตัดชิ้นเนื้อส่งตรวจ แต่ในรายที่มี ลักษณะของก้อนเนื้อหรือซีสต์มีส่วนที่เป็นเนื้ออยู่ด้านใน แนะนำให้ตรวจเพิ่มเติมอย่าง ละเอยี ดเนอ่ื งจากมโี อกาสเปน็ เนอ้ื รา้ ยได้ เชน่ การตรวจเอกซเรยค์ อมพวิ เตอร์ (CT scan) หรือตรวจคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า (MRI) นอกจากช่วยในการวินิจฉัยโรคและประเมินระยะ ของโรคว่าสามารถรักษาด้วยวิธีผ่าตัดได้หรือไม่ ยังมีประโยชน์ในการช่วยวินิจฉัยแยก โรคอน่ื ๆ ทม่ี อี าการปวดทอ้ งคลา้ ยคลงึ กนั เชน่ ภาวะตดิ เชอ้ื ในทางเดนิ ปสั สาวะ โรคทาง นรเี วช หรอื โรคทางชอ่ งทอ้ งอน่ื ๆ เปน็ ตน้

“ปัจจุบัน การรักษาโรคตับ ตับอ่อน และทางเดินน้ำดีสามารถทำได้โดยการผ่าตัด เปดิ หนา้ ทอ้ งหรอื ผา่ ตดั ผา่ นกลอ้ ง และอาจมกี ารใชส้ ารทบึ แสง (Indocyanine green: ICG) เพอ่ื ตรวจเชก็ ตำแหนง่ ของกอ้ นเนอ้ื วา่ อยสู่ ว่ นไหน ตดั กอ้ นเนอ้ื ออกไดห้ มดหรอื ไม่ รวมถงึ ดอู วยั วะสำคญั ขา้ งเคยี ง เชน่ เสน้ เลอื ด ทอ่ นำ้ ดี หรอื ตอ่ มนำ้ เหลอื งรอบๆ บรเิ วณทไ่ี ดร้ บั การรกั ษา ชว่ ยลดภาวะแทรกซอ้ นจากการผา่ ตดั ทำใหก้ ารผา่ ตดั มปี ระสทิ ธภิ าพและผล การรักษาที่ดี ประกอบกับการทำงานร่วมกันเป็นทีมระหว่างสหสาขาวิชา โดยมีการ ประชมุ วางแผนเพอ่ื เตรยี มผปู้ ว่ ยทง้ั กอ่ น ระหวา่ ง และหลงั การผา่ ตดั เชน่ ทมี ศลั ยแพทย์ เฉพาะด้านการผ่าตัดตับ ตับอ่อน และทางเดินน้ำดี วิสัญญีแพทย์ รังสีแพทย์ อายุรแพทย์ทางเดินอาหารและทางด้านมะเร็งวิทยา ในกรณีที่วินิจฉัยว่าเป็นเนื้อร้าย และพยาธิแพทย์ ซึ่งการผ่าตัดก้อนหรือซีสต์ที่ตับหรือตับอ่อนเป็นการผ่าตัดที่มีความ ซบั ซอ้ นมาก จงึ จำเปน็ ตอ้ งใชศ้ ลั ยแพทยท์ ม่ี คี วามชำนาญเฉพาะทางรว่ มกบั ความพรอ้ ม ของเทคโนโลยที ท่ี นั สมยั รว่ มกนั ในทกุ ดา้ น”