H! MEMORIAL: ม.ร.ว.ถนัดศรี สวัสดิวัตน์ กับการเดินทางครั้งสุดท้ายสู่ ‘จักรวาล’
‘พ่อไปให้สบายนะ ไม่ต้องห่วงอะไร’
ปลายเสียงคุณหมึกแดง-ม.ล.ศิริเฉลิม สวัสดิวัตน์ ลูกชายคนโตสั่นเครือพร้อมกับการพยายาม กลน้ั นำ้ ตา จากความใจหายเมอ่ื เอย่ ถงึ การบอกลาใน วาระสดุ ทา้ ยของ ม.ร.ว.ถนดั ศรี สวสั ดวิ ตั น์ ผเู้ ปน็ บดิ า
คุณชายถึงแก่กรรมในวัย 93 ปี ชีวิตได้ผ่านร้อน ผ่านหนาวมาไม่น้อย ทว่า เวลาเพียง 2 เดือน สำหรับคนในครอบครัวที่เพิ่งได้ทราบว่า ภายนอกที่ ท่านดูเป็นผู้สูงอายุที่สุขภาพแข็งแรง มีเพียงอาการ หลงลืมของโรคอัลไซเมอร์อยู่บ้างนั้น แท้จริงแล้ว โรคมะเร็งได้ดำเนินไปถึงระยะสุดท้ายอยู่ที่ท่อน้ำดี และกำลังกระจายตัวไปทั่วสรรพางค์ นี่จึงเป็นช่วง เวลาแสนสั้นและกะทันหันเหลือเกินที่จะได้ใช้เวลา ร่วมกันในห้วงสุดท้ายของชีวิตของท่านก่อนการ จากลากันชั่วนิจนิรันดร์
คุณชายติดดิน
ในภาพจำเมอ่ื เอย่ ถงึ ม.ร.ว.ถนดั ศรี คอื คณุ ชายใจดี มีอารมณ์ขัน และเป็นคนสนุกสนาน ที่สำคัญท่านไม่ ถือเนื้อถือตัวและไม่เจ้ายศเจ้าอย่างเลย แม้โดยศักดิ์ แล้วถือได้ว่าเป็นราชนิกุลสำคัญคนหนึ่งที่ใกล้ชิดกับ พระบรมวงศานุวงศ์มาตั้งแต่เกิด คุณชายเกิดที่วัง เพชรบรู ณ์ เมอ่ื วนั ท่ี 28 พฤษภาคม พ.ศ. 2470 เปน็ บตุ รชายของ ม.จ.เฉลมิ ศรี สวสั ดวิ ตั น์ กบั หมอ่ มเจรญิ สวัสดิวัตน์ ณ อยุธยา สมเด็จปู่คือสมเด็จพระเจ้า บรมวงศ์เธอ กรมพระสวัสดิวัตนวิศิษฎ์ พระโอรสใน สมเด็จพระปิยมาวดี ศรีพัชรินทรมาตา พระสนมเอก ในพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั (รชั กาลท่ี 4) และเป็นพระเชษฐาต่างพระมารดาในสมเด็จพระนาง เจา้ รำไพพรรณี พระบรมราชนิ ใี นพระบาทสมเดจ็ พระ ปกเกลา้ เจา้ อยหู่ วั (รชั กาลท่ี 7) อกี ดว้ ย
คณุ ชายมชี อ่ื เลน่ วา่ ‘หมกึ ’ มาจาก ‘ตดู หมกึ ’ ท่ี ใช้เรียกเด็กที่มีปานสีเขียวๆ บริเวณก้น ตอนเป็น เด็กได้ย้ายมาอยู่ที่วังสระปทุม อาศัยพระบารมี สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสา อัยยิกาเจ้า พระเชษฐภคินีในสมเด็จปู่ คุณชายจึง เป็นพระสหายวิ่งเล่นในวังสระปทุมกับพระบาท สมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐม รามาธิบดินทร (รัชกาลที่ 8) และพระบาทสมเด็จ พระบรมชนกาธเิ บศร มหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร (รัชกาลที่ 9) ก่อนที่ทั้งสองพระองค์ จะเสด็จฯ ไปทรงศึกษาต่อที่สวิตเซอร์แลนด์ ครั้น เติบใหญจ่ งึ ยา้ ยมาอยทู่ วี่ งั ศโุ ขทยั ชวี ติ ความเปน็ อยู่ ของคุณชายจึงใกล้ชิดกับพระญาติและเจ้านาย หลายพระองค์ ทำใหค้ นุ้ เคยและซมึ ซบั ขนบธรรมเนยี ม ประเพณตี า่ งๆ และถอื ปฏบิ ตั อิ ยา่ งเครง่ ครดั ดงั เชน่ คุณชายถนัดศรีจะไม่เรียกสมเด็จพระศรีนครินทรา บรมราชชนนวี า่ ‘สมเดจ็ ยา่ ’ เหมอื นใครๆ ดว้ ยถอื วา่ พระองค์เป็นพระอัยยิกาของพระบรมวงศานุวงศ์ เทา่ นน้ั หาใชข่ องตนไม่ เปน็ ตน้
แต่ในด้านชีวิตส่วนตัวแล้วนั้น คุณชายถนัดศรี
เป็นคนเรียบง่ายและยืดหยุ่นมาก จนสมเด็จ พระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินีทรงต้อง เป็นแม่สื่อให้คุณชายถนัดศรีแต่งงานครั้งแรก กับ ม.ล.ประอร มาลากุล นางสนองพระโอษฐ์ ในพระองค์ท่านเพื่อให้คอยดูแลคุณชาย ทั้งคู่มี บุตรชายด้วยกัน 2 คน คือ ม.ล.ศิริเฉลิม กับ พล.ต. มล.เพิ่มวุทธิ์ (คุณจิ๋ว) ภายหลังเลิกรากัน คุณชาย ได้แต่งงานอีกครั้งกับคุณโรจนา สวนรัตน์ มี บุตรชาย 1 คนคือ ม.ล.ภาสันต์ (คุณอิงค์)
สัปดนวันละนิด…จิตแจ่มใส
หากใครเป็นแฟนรายการครอบจักรวาลที่ท่าน เป็นผู้ดำเนินรายการ คงจำกันได้ถึงการพูดจาที่เป็น ตัวตนของคุณชาย ผู้จัดรายการอย่างเป็นธรรมชาติ ไร้ซึ่งสคริปต์ใดๆ การต้องพบปะผู้คนทุกเพศทุกวัย ทุกชนชั้น ท่านเจตนาใช้คำผิดบริบท ผิดกาละ และ พูดจาสัปดนอย่างสุภาพ หวังใช้เสียงหัวเราะช่วย ผ่อนคลายบรรเทาอาการเกร็งของคนรอบข้างที่มีต่อ การเป็น ม.ร.ว.ของท่านและวิธีนี้ก็ได้ผลเสมอมา รายการครอบจักรวาลถือเป็นอีกหน้าประวัติศาสตร์ ของวงการ เพราะเปน็ ทน่ี ยิ มและออกอากาศตอ่ เนอ่ื ง ยาวนานรว่ ม 40 ปี
นอกจากนท้ี า่ นยงั เปน็ ทร่ี กั ใครข่ องคนใกลช้ ดิ โดย เฉพาะเพื่อนฝูง ไม่ว่าใครมีเรื่องทุกข์ร้อนใดมา หาก ได้สนทนากับคุณชาย ความเป็นคนตลก อารมณ์ดี มองโลกในแง่ดี ชอบสร้างรอยยิ้มและเสียงหัวเราะ จากเรอ่ื งชวนหวั ใหผ้ อู้ น่ื อยเู่ สมอ ไดช้ ว่ ยบรรเทาความ ร้อนใจ พลอยให้คนที่อยู่แวดล้อมท่านได้มีความสุข จึงไม่น่าแปลกใจหากใครได้รู้จักหรือสนิทสนมกับ คณุ ชาย เปน็ ตอ้ งนยิ มและชน่ื ชมทา่ น คณุ องิ คย์ นื ยนั คุณสมบัติเด่นนี้ว่า “พ่อเป็นคนอารมณ์ดีตลอดเวลา สนุกสนาน และเล่าเรื่องสัปดนได้ไพเราะมาก” ส่วน คุณหมึกแดงยิ้มและกล่าวเสริมขึ้นว่า “กระทั่งตอน ป่วย เวลาถามพ่อว่าพยาบาลคนนี้สวยไหม พ่อก็ ตอบวา่ สวย แลว้ พอพยาบาลสวยๆ มาขอฉดี ยา พอ่ กจ็ ะยน่ื แขนใหแ้ ตโ่ ดยด”ี
เจ้าของตำนาน ‘นักชิม’ ของเมืองไทย
ย้อนกลับไปเมื่อกว่า 60 ปีก่อน ม.จ.ภีศเดช รัชนี ชอบไอเดียการประชาสัมพันธ์บริษัทยางรถยนต์ ผ่านการทำมิชลินไกด์ในต่างประเทศ จึงมาปรึกษา กับ ม.ร.ว.ถนัดศรีที่ซึมซับความรู้ด้านอาหารมาจาก คุณย่า (หม่อมละมุน สวัสดิวัตน์ ณ อยุธยา) ผู้ว่าการห้องเครื่องในวังสระปทุม และจากมารดา ที่เคยเป็นลูกมือของ ม.ร.ว.เสงี่ยม สนิทวงศ์ ผู้ทำ เครื่องถวายสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง โดยมีบริษัทเชลล์เป็น ผู้สนับสนุน ที่สุดคุณชายจึงเป็นคอลัมนิสต์แนะนำ ร้านอร่อยในสยามรัฐสัปดาห์วิจารณ์ได้รับความ นิยมจากผู้อ่านมาก แม้ต่อมาจะย้ายไปในนิตยสาร ฟ้าเมืองไทย มติชนรายสัปดาห์ แฟนๆ ก็ยังตาม อ่าน เป็นคอลัมน์ที่เขียนต่อเนื่องนานถึง 45 ปี
ป้าย ‘เชลล์ชวนชิม’ มีชามลายต้นผักกาด พร้อมลายเซ็นของคุณชายถนัดศรีเป็นเสมือนเครื่อง การันตีรสชาติ ทำให้ทุกคนมั่นใจอาหารร้านนั้นๆ ทันที นี่เป็นอีกหนึ่งผลงานชิ้นโบแดงของคุณชายผู้ บุกเบิกการชิมอาหารเป็นคนแรกๆ ในเมืองไทย นอกจาก เป็นประโยชน์กับคนกินแล้ว ท่านยังทำให้พ่อค้าแม่ขาย หลายคนได้ลืมตาอ้าปากและมีฐานะมั่นคงจากการไป ชิมอาหารของท่าน และทุกครั้งที่ไปชิม คุณชายเคร่งครัด ในการไม่รับสินน้ำใจใดๆ จากทางร้านทั้งสิ้น แม้กระทั่ง ค่าอาหาร เพื่อกันคำครหาท่านไม่ยอมกินฟรีเด็ดขาด ความโปร่งใส ชัดเจน และมีศักดิ์ศรีของคุณชายยืนยัน ได้จากในงานพิธีสวดอภิธรรมศพของท่าน ที่มีบรรดา ร้านรวงเจ้าอร่อยทั่วเมืองไทยต่างพร้อมใจกันนำอาหาร คาวหวานมาเสิร์ฟในงาน เพื่อตอบแทนน้ำใจอันงดงาม ของคุณชายเป็นครั้งสุดท้ายอย่างพร้อมเพรียงกัน
ปูชนียบุคคล
นอกจากเป็นผู้ดำเนินรายการที่มีความรอบรู้ เป็น คุณชายนักชิม เป็นนักเขียนที่มีแฟนประจำติดกัน งอมแงมแล้ว ม.ร.ว.ถนัดศรีได้รับยกย่องให้เป็นศิลปิน แห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (ดนตรีไทยสากล-ขับร้อง) เมื่อ พ.ศ. 2551 จากพรสวรรค์ด้านการร้องที่ติดตัว มาตั้งแต่เด็ก ยิ่งได้ครูดีทั้งหลวงประดิษฐ์ไพเราะกับ หลวงวิลาศวงศ์งามช่วยชี้แนะ ความสามารถด้านการ ร้องจึงเข้าตาวงสุนทราภรณ์และวงกระชับมิตร คุณชาย มีผลงานเพลงมากกว่า 200 เพลง เช่น เพลงยามรัก หวงรัก วานลมจูบ แต่เพลงที่รู้จักกันแพร่หลายมาก เป็นพิเศษคือเพลงสีชังที่ได้รับรางวัลแผ่นเสียงทองคำ พระราชทาน เมื่อ พ.ศ. 2506 อีกทั้งได้รับความไว้วาง พระราชหฤทัยในการร้องเพลงรับรองพระราชอาคันตุกะ สว่ นพระองคใ์ นรชั สมยั รชั กาลท่ี 9 ดว้ ย ในดา้ นการแสดง คุณชายเคยแสดงนำในละครเรื่อง ‘สุริยานีไม่ยอม แต่งงาน’ เมื่อ พ.ศ. 2499 ซึ่งเป็นละครทีวีเรื่องแรก ของไทยอีกด้วย จึงนับได้ว่า ม.ร.ว.ถนัดศรีเป็นผู้มีความ สามารถรอบดา้ น สมกบั ท่ี อ.เสฐยี รพงษ์ วรรณปก เคยตง้ั ฉายาให้คุณชายว่าเป็น ‘รัตตัญญู’ หรือผู้เห็นแสงสว่าง นานจากการรแู้ จง้ เหน็ จรงิ ในสง่ิ ตา่ งๆ นน่ั เอง
การถึงแก่กรรมของ ม.ร.ว.ถนัดศรี สวัสดิวัตน์ จึงนับ เปน็ การสญู เสยี ปชู นยี บคุ คลคนสำคญั ทา่ นหนง่ึ ของเมอื ง ไทย แตท่ า่ นไดถ้ า่ ยทอดทกั ษะดา้ นอาหารผา่ นสายเลอื ด มายังลูกชายทั้งสองคือคุณหมึกแดงกับคุณอิงค์ที่เดิน ตามรอยพ่อมาตลอด ซึ่งคุณหมึกแดงได้รับปากเป็น มั่นเหมาะว่า “เราจะสืบทอด free spirit และความเป็น ศิลปินของพ่อต่อไป” โดยมีคุณอิงค์ส่งสายตามุ่งมั่น รับคำพี่ชายที่จะช่วยกันสานต่อเจตนารมณ์ของคุณชาย สืบต่อไป พร้อมกล่าวทิ้งท้ายไว้ว่า “เราอธิษฐานต่อสิ่ง ศักดิ์สิทธิ์ว่าสิ่งที่พ่อทำ พ่อทำดีมามากแล้ว ขอให้พ่อไป ใหส้ บาย ไมต่ อ้ งหว่ งลกู หลาน เราจะรกั ษาสง่ิ ทพ่ี อ่ ทำไว”้
ป่านนี้ ณ จุดหมายใดแห่งห้วงจักรวาลนี้ที่คุณชาย เดินทางไปถึง คงเต็มไปด้วยรอยยิ้มและเสียงหัวเราะ แห่งความสุขเฉกเช่นเดียวกับที่คุณชายเคยทำไว้มา ตลอดชีวิตของท่าน
ทา่ นเจตนาใชค้ ำผดิ บรบิ ท ผดิ กาละ และพดู จาสปั ดนอยา่ ง สภุ าพ ชว่ ยผอ่ นคลายอาการ เกรง็ ของคนรอบขา้ งทมี่ ตี อ่ การเปน็ ม.ร.ว.ของทา่ น