‘ART THERAPIST’
อนุพันธุ์ พฤกษ์พันธ์ขจี สร้างคำตอบใหม่ที่ไม่ใช่เรื่องใหม่ของ ‘ศิลปะบำบัด’
เมื่อเอ่ยถึงศาสตร์แห่ง ‘ศิลปะบำบัด (Art Therapy)’ ใน วันนี้ ยังคงมีคนหลายคนที่นึกไม่ออกหรือไม่เข้าใจว่า จะใช้ศาสตร์นี้ให้เป็นประโยชน์ได้อย่างไร แต่คุณจะ เข้าใจได้ง่ายขึ้นเมื่อนึกถึงเด็กยุคปัจจุบันที่มีอาการสมาธิ สั้น ความอดทนต่ำ ทำให้ไม่สามารถปรับตัวเข้ากับคน อื่น หรือการเคลื่อนไหวร่างกายอย่างกล้ามเนื้อมือ แขน และขาอ่อนแอเนื่องจากติดเล่นคอมพิวเตอร์ แท็บเล็ต และมือถือ รวมถึงผู้ใหญ่ที่เต็มไปด้วยความเครียด ความ กดดัน หรือแม้ความเจ็บป่วยทางกาย เช่น โรคมะเร็ง ฯลฯ ซึ่งการจะก้าวให้พ้นความเจ็บป่วยทางใจและกาย ทั้งในเด็กและผู้ใหญ่สามารถบำบัดได้ด้วยศิลปะ
ทว่าศาสตร์ที่ใช้ ‘ศิลปะ’ ในการรักษาและบำบัดนี้ จะสามารถสร้างสรรพคุณเช่นเดียวกับยาได้อย่างไร?
HELLO! Education จึงขอพูดคุยกับครูมอส-อนุพันธุ์ พฤกษ์พันธ์ขจี นักศิลปะบำบัดแถวหน้าของเมืองไทย ซึ่งปักหลักใช้ชีวิตและเป็นนักศิลปะบำบัดประจำการอยู่ ที่เชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ เพื่อความกระจ่างในเรื่อง ของ ‘ศิลปะบำบัด’
“พูดถึง Art Therapy ทุกคนจะคิดว่า เป็นการบำบัด คนที่ป่วยทางจิต หรือเมื่อก่อนสังคมไทยจะมองว่าใช้ รักษาเด็กออทิสติก เป็นการรับรู้แบบนั้น แต่ตอนนี้ นิยามมันกว้างขึ้น เพราะเป็นการรวมเด็กและผู้ใหญ่ที่ ชีวิตขาดความสมดุลให้เข้ามาใช้ศิลปะแขนงต่างๆ ใน การบำบัด โดยส่วนของผมจะเป็น Visual Art ก็คือศิลปะ การระบายสี วาดรูป และปั้น”
ทำไมต้องเป็น ‘ศิลปะบำบัด’
หากย้อนเรื่องราวศาสตร์แห่ง ’ศิลปะบำบัด (Art Therapy)’ แล้ว ต้องยอมรับว่าบ้านเราเริ่มรู้จักศาสตร์นี้ ในวงกว้างก็ราวๆ สิบปีที่ผ่านมานี้เอง แต่สำหรับ ประเทศในแถบยุโรปอย่างเยอรมนี นับเป็นศาสตร์หนึ่ง ที่เกิดขึ้นมานานเป็น 100 ปี
“จรงิ ๆ แลว้ Art Therapy ไมไ่ ดเ้ กดิ ขน้ึ เฉพาะโลกตะวนั ตก เท่านั้น แต่โลกตะวันออกอย่างภูฏาน ทิเบต ก็มีศิลปะ บำบัดอยู่ด้วย เช่น แมนดาล่า ผมจึงมองว่าศิลปะเป็น สากล สว่ นศลิ ปะเขา้ มาชว่ ยมนษุ ยป์ ว่ ยไดอ้ ยา่ งไร ถา้ มอง กันจริงๆ ศิลปะบำบัดไม่ใช่เรื่องใหม่ เราไม่ได้คิดสิ่งใหม่ ไม่ใช่นวัตกรรมของโลก แต่เป็นกระบวนการที่มนุษย์ ทำงานกบั ขา้ งในแลว้ เกดิ จนิ ตภาพ เกดิ ความคดิ และการ เปลย่ี นแปลง ซง่ึ เปน็ ความเชอ่ื มโยงกบั ขา้ งในผา่ นมอื
“มนุษย์ทุกวันนี้มีชีวิตผ่านระบบความคิด ถ้าเป็น ความเขา้ ใจงา่ ยๆ คอื hand heart head เดก็ ๆ เวลาวาดรปู ไม่ได้คิดอะไร มีดินสอสี ปากกา สีน้ำ เด็กลงมือทำเลย แต่ถ้าเป็นผู้ใหญ่จะผ่านความคิด ‘ครูมอสคะจะให้วาด อะไร’ เรม่ิ เอามอื กมุ ศรี ษะ นค่ี อื ผใู้ หญป่ กตแิ ละคนไข้ โดย เฉพาะผู้ป่วยไม่ต้องพูดถึงเลย lost นึกไม่ออก นี่คือสิ่งที่ ผมอยากชี้ให้เห็นว่า ศิลปะบำบัดแท้จริงแล้วคือการกลับ มาใช้ศาสตร์และศิลป์ในยุคอดีตเชื่อมโยงชีวิต ดังนั้น Art Therapy กค็ อื การเชอ่ื มโยงศลิ ปะกบั สขุ ภาพนน่ั เอง”
หนังสือเปลี่ยนชีวิต
ระหว่างที่อธิบายเพื่อสร้างความเข้าใจในศาสตร์แห่ง ศลิ ปะบำบดั ครมู อสเลา่ เรอ่ื งราวเสน้ ทางชวี ติ ทเ่ี ลอื กสนใจ ศิลปะในด้านที่แตกต่างจากคนอื่น อันเป็นความสนใจใน มติ ใิ หมท่ ท่ี า้ ทายกวา่ ทำใหเ้ ขากลายเปน็ หนง่ึ ในนกั ศลิ ปะ บำบัดเบอร์ต้นๆ ของไทย ที่หากนับจำนวนผู้เชี่ยวชาญที่ จบสาขานโ้ี ดยตรงของบา้ นเราถอื วา่ ยงั มอี ยนู่ อ้ ยมาก
“ในประเทศเยอรมนีพูดถึง Art Therapy ในมุมของ ‘มนุษยปรัชญา (Anthroposophy)’ ที่นั่นมีโรงเรียนทาง เลือกด้านศิลปะบำบัดมากมายหลายแขนง ซึ่งผมสนใจ เรื่องนี้ตั้งแต่ตอนเรียนปี 3 - 4 ที่ครุศาสตร์ จุฬาฯ เพราะ ไปอ่านเจอหนังสือเล่มหนึ่งชื่อ ‘Teaching as a living Art’ เขียนโดย Marjorie Spock เป็นหนังสือที่เปลี่ยนชีวิต ผมเลยนะ เพราะทำให้ผมเบนเข็มการเรียนศิลปะไปใน มิติใหม่ คือศิลปะกับการสอน”
เขาจึงตั้งใจว่าจะไปศึกษาต่อที่เยอรมนี ทว่าเส้นทาง นี้ไม่ได้โรยด้วยกลีบกุหลาบเลย “เพราะตอนนั้นเรา เหมือนเด็กนอกกรอบคนหนึ่ง เลือกเรียนศิลปะก็จริงแต่ กลับเลือกสาขาที่ไม่เหมือนชาวบ้าน เลือกเรียนโรงเรียน ทางเลือก ทำให้ทางสถานทูตไม่ออกวีซ่าให้ แต่ถือเป็น ความโชคดีนะ เพราะทำให้ผมได้ไปเรียน Art Therapy ที่อังกฤษก่อน ทำให้เรารู้สึกว่าไม่ได้สนใจแค่ศิลปะแล้ว แต่คำว่า Art Therapy มันมีมิติที่น่าสนใจกว่า เพราะ เป็นการพูดถึงข้างใน ความไม่สบาย ความเจ็บป่วย ทำให้พอกลับมาเมืองไทยและหลังจากทำงานด้านนี้กับ แพทย์ในโรงพยาบาลสมิติเวช ศรีนครินทร์ ทำให้ได้วีซ่า ไปเรียนต่อที่เยอรมนี โดยผมเลือกเรียนโรงเรียนที่เป็น ของรูดอร์ฟ ชไตเนอร์ ศึกษาด้าน Art Therapy ด้วย อยู่ เยอรมนียาวเลยราวๆ 8 ปี”
ศิลปะในสรรพคุณทาง ‘ยา’
“ในทางการแพทย์และการบำบัดด้วยศิลปะ มี หลักการพื้นฐานที่แตกต่างตามคนไข้แต่ละราย อย่าง เช่น เราเจอน้องคนหนึ่งที่มีความกังวล กลัว เราก็จะใช้ ศิลปะบำบัดที่ทำงานกับปอด ไม่ใช่ให้คนไข้วาดรูปปอด นะครับ แต่ให้วาดรูปและใช้ความสัมพันธ์ของสีที่จะ เขา้ ไปชว่ ยใหก้ ารหายใจปลอดโปรง่ ขน้ึ เชน่ สี landscape ไกลๆ อย่างท้องฟ้า ทำให้รู้สึกผ่อนคลายขึ้น หรือถ้า ต้องการส่งเสริมให้มีพลังชีวิต ในการระบายสีนั้น พลังงานของสีอยู่บนกระดาษ
“สิ่งที่ออกมาในภาพวาด บางคนสีเบามาก บางคน เข้มจัด บางคนเป็นสีทึบแสง บางคนสว่างมาก เราต้อง มองถึงพลังงานด้วย การระบายสีต้องใคร่ครวญว่าจะ ระบายอย่างไร Art Therapy ไม่ได้หมายถึงการ แสดงออกแค่วาดรูปเท่านั้น แต่นักบำบัดต้องมีบทบาท ในการเตมิ สง่ิ ทเ่ี ขาไมม่ ี ทข่ี าด เตมิ เขา้ ไป ใหท้ ง้ั express และ impress” ครูมอสเล่าถึงการใช้ศิลปะบำบัดกับ ความเจ็บป่วยต่างๆ รวมถึงคอร์สศิลปะบำบัดของ ครูมอสที่เน้นศิลปะบำบัดในรูปแบบ private session
“ส่วนใหญ่ผมจะทำเคสที่สตูดิโอเชียงดาว เพราะ ที่นั่นมีพลังของธรรมชาติทั้งภูเขา ทุ่งนา และท้องฟ้า ซึ่ง ในหนึ่งคอร์สผมจะทำ 3 วันครับ วันละ 3 session สำหรับผู้ใหญ่เราสามารถทำ Art Therapy ได้จนถึงอายุ 90 ปี สำหรับเด็กๆ ควรเริ่มที่ 5 ขวบเป็นต้นไป เพราะ เด็กช่วงวัย 3 ขวบครึ่ง หรือ 4 ขวบ เขายังต้องการเล่น และหากเขาเล่นยังไม่มากพอ กล้ามเนื้อยังไม่ทำงาน ก็ จะยังไม่สามารถบำบัดได้อย่างเต็มที่ แต่ทั้งนี้ทั้งนั้นขึ้น อยู่กับความชำนาญของนักศิลปะบำบัดที่ถือเป็น Professional Art Therapist ที่ต้องมีความรู้และทำงาน ควบคู่ไปกับแพทย์ด้วยครับ”
‘ผมเองไม่ ได้สนใจแค่ ศิลปะแล้ว แต่คำว่า Art Therapy นั้นมีมิติ ที่น่าสนใจกว่า เพราะ เป็นการเดินทางถึงโลก ด้านใน สุขภาพกายและ วิญญาณ’