Preserverance için hazırlanın
30 Temmuz’da fırlatılacak olan NASA’nın yeni keşif aracı, kızıl gezegene insanlı keşiflere hazırlandığımız süreçte, geçmiş mikrobiyal yaşamın izlerini aradığı gibi, kaya ve toprak örnekleri toplayacak.
30 Temmuz’da fırlatılacak olan NASA’nın yeni keşif aracı
NASA’nın yeni Mars keşif aracı Perseverance (Azimli) ile tanışın. Bu yeni nesil keşif aracı ataları sayılan Sipirit, Opportunity ve Curiosity olarak da bilinen Mars Bilim Laboratuvarı (MSL)’nın başarıları üzerine inşa edildi. Tüm bu robot kaşifler kapı komşumuz olan Mars’ı ve diğer dünyaların geçmiş biyolojisi ve jeolojisini anlamamız üzerine çalıştılar. Şimdi, Mars 2020 görevinin keşif aracı olan Perseverance önceki araçlardan daha da fazlasını yapmak üzere gidiyor.
Mars 2020 görevi için planlanan fırlatma tarihi 30 Temmuz 2020, ancak herhangi bir problem olmasına karşın fırlatma penceresi 5 Ağustos 2020’ye kadar açık kalacak. Fırlatma, daha önce Curiosity ve InSight araçlarının da fırlatmasını gerçekleştiren Atlas V 541 roketi ile Cape Canaveral Hava Kuvvetleri Üssü’nden yapılacak. Ancak Perseverance yalnız seyahat etmeyecek. Perseverance ile birlikte türünün ilk örneği olan ve Ingenuity (Maharetli) adı verilen bir Mars helikopteri gönderilecek. Fırlatmadan sonra ikili yaklaşık 6 ay boyunca Mars’a seyahat edecek ve her şey yolunda giderse 18 Şubat 2021’de Jezero kraterine iniş yapacaklar. Jezero krateri Mars ekvatorunun hemen kuzeyinde kalan Isidis Plantia’nın batı ucunda yer alıyor.
Tüm ekibin nefesini tutarak beklediği, aracın atmosfere giriş yaptığı, alçaldığı ve yüzeye indiği ‘7 dakikalık korkulu bekleyiş’in ardından, Perseverance bir Mars yılı (687 gün) sürecek birincil görevlerine başlayacak. Tüm bu süre zarfında Perseverance; Mars yüzeyini geçmiş yaşam belirtilerini bulmak için tarayacak, insanlı keşifler için hazırlık araştırmaları yapacak ve gelecekte Dünya’ya gönderilmek üzere kaya örnekleri toplayacak.
“Perseverance şimdiye kadar gönderdiğimiz keşif araçları arasında en donanımlı ve en karmaşık olanı.
Perseverance kaya örnekleri üzerinde geçmiş yaşam izleri aramak konusunda kendisini eski araçlardan çok daha uygun yapan güncel bilimsel ekipmanlara sahip.” diye açıklıyor, Mars 2020 görevinin proje uzmanı yardımcısı Dr. Kathryn Stack Morgan. “Daha önceki araçlar Mars kayaları üzerinde fırçalama, kazıma ve delme gibi işlemler yapmış olsa da Perseverance kaya örnekleri toplayıp saklayacak olan ilk keşif aracı olacak. Perseverance’ın örnek saklama sistemi ve örnek tüpleri gelecekte Dünya’ya gönderilmesi düşünülerek bilimsel bir bütünlük içinde tasarlandı ve bunu
başarmak için tasarım sürecinde yüksek seviyede biyolojik temizlik ve kirlilik protokolleri uygulandı.
Mars 2020’nin diğer proje uzmanı yardımcısı olan Dr. Ken Williford “Mars 2020’nin en önemli görevlerinden birisi örnekler toplayıp saklayarak, gelecek görevler aracılığı ile geri yollanmasını sağlamak. Gezegen bilimleri camiasının uzun süredir büyük bir hedefi olan bu konsept ‘Mars’dan Örnek Getirmek’ olarak adlandırılıyor.” açıklamasını yapıyor ve ekliyor: “Mars’dan örnekler getirmenin birçok bilimsel ve teknik sebebi var ancak bunların arasında en ön plana çıkanı, gelecek örnekleri Dünya’daki en iyi laboratuvarlarda yaşam izleri bulmak için taramak.”
Böyle bir girişim daha önceki araçların varlığı olmadan mümkün olamazdı. Bunların arasında en iyi ve en yakın tarihli olan örnek Curiosity (Meraklı). Zaten her iki araç da birbirine çok benzer görünüyor. NASA, daha önceki keşif araçlarının tasarımlarını tekrar kullanma alışkanlığına sahip, örneğin InSight aracı 2007 yılındaki Phoenix aracının tasarımları üzerine yapılmıştı. Yaygın söylemde olduğu gibi: Çalışıyorsa kurcalama.
Curiosity ile Perseverance arasındaki görsel farklılıklar sorulduğunda Morgan “Perseverance Curiosity’e göre daha dayanıklı ve kalın tekerlerden üretildi.
İkisi arasındaki en bariz fark lastik sırtı tasarımları. Diğer taraftan Perseverance’ın araç kolunun sonundaki parça Curiosity’dekinden daha uzun.” yanıtını veriyor.
Keşif araçlarını yakından takip eden kişiler için farklılıklar anlaşılabilir olsa
“Perseverance geçmiş yaşam izlerini aramak konusunda eski araçlardan çok daha donanımlı”
Kathryn Stack Morgan
da, bilmeyen birisi araçları aynı bile zannedebilir. Morgan, birbirine benzer tasarımlar kullanılmasının faydalarını bize şu şekilde açıklıyor: “Mars 2020 görevinde Curiosity’den alınan hazır tasarımları kullanmamızın en önemli avantajı, araç için yeni ekipmanlar ve teknolojiler üzerinde çalışmamıza olanak sağlaması oldu.”
“Perseverance Curiosity’e göre daha güncel bilimsel ekipmanlara sahip. Mastcam-Z ve SuperCam aletleri, Curiosity’nin Mastcam ve ChemCam aletleri güncellenerek geliştirildi ancak
PIXL ve SHERLOC tayfçekeri tamamı ile yeni. Curiosity kaya örneklerindeki kimyasal, mineral ve organik bileşenleri delgi tozlarından, yüzeysel bir yöntemle ölçüyordu. Buna kıyasla Perseverance
PIXL ve SHERLOC aletleri aracılığı ile bu ölçümleri daha detaylı olarak ve kayaları toz haline getirmeden yapacak.
Araç üzerindeki PIXL (Planetary Instrument for X-ray Lithochemistry), SHERLOC (Scanning Habitable Environments with Raman and Luminescence for Organics and Chemicals), SuperCam ve Mastcam-Z gibi 7 yeni bilimsel alet ile Perseverance Jezero kraterinin jeolojisini, su geçmişini, yaşanabilirliğini, kraterde geçmiş yaşam izlerini araştıracak ve tabii ki herkesin çok sevdiği Mars selfielerinden çekecek.
Mars 2020 görevine katkı sağlayacak ve onu diğer Mars görevlerinden ayıran en önemli özellik ise Mars Helikopteri. Nisan 2020’de bu helikoptere, Northport, Alabama’daki Tuscaloosa County Lisesi’nden bir öğrenci tarafından ‘Ingenuity’ (Maharetli) adı verildi. Bu tamamı ile deneme amaçlı bir teknoloji. Amaç, başka bir gezegende ilk defa pervaneli bir uçuş gerçekleştirmek ve eğer başarılı olunursa, mühendislik alanında muhteşem gelişme olacak. Ingenuity gelecek Mars görevlerine, Mars’da uçuş
hakkında bilgi aktarmış olacak. Mars’da kütle çekimi Dünya’dakinin üçte biri kadar, atmosfer yoğunluğu ise Dünya’da deniz seviyesindeki atmosfer yoğunluğun yüzde biri kadar olduğu için, böyle bir ortamın uçuş performansını nasıl etkileyeceği üzerine çok soru işareti vardı.
Williford “Helikopter direkt olarak Perseverance’ın görevini desteklemek yerine gelecek Mars keşifleri için ön-çalışma yapmış olacak. Perseverance’ın kameraları helikopter için güvenli bir kalkış ve iniş noktası belirlemek için kullanılacak.” bilgisini veriyor. “Eğer her şey yolunda giderse helikopterin uçuşu sırasında heyecan verici görüntüler yakalayabileceğiz.”
Üzerindeki bilimsel ekipman cephanesi ile Mars 2020 görevi Jezero kraterinin gizemlerini keşfetmek için gerekli donanıma sahip bir görev. Ancak neden özellikle Mars’ın bu bölgesi?
“Jezero krateri eskiden bir göl ve delta barındırıyor olduğu için oranın bir zamanlar yaşama elverişli olduğunu düşünüyoruz. Bu yüzden Perseverance için iniş bölgesi olarak burası belirlendi.” diye yanıtlıyor Dr. Kathryn Stack Morgan. “Dünya’da delta ve göl çökeltileri yaşamın kanıtı olan organik maddeler için iyi bir koruyucu ortam oluşturuyor. Umudumuz Jezero kraterindeki kayalarda da eski dönem bir Mars yaşantısından kalan izlerin korunmuş olması.”
Mars araştırma keşif araçları olan Spirit ve Pathfinder’ı ele alır ve sırasıyla Gusev krateri ve Meridiani Planum’daki seyahatlerini hatırlarsak, onların da suyu takip etmiş olduklarını görebiliriz. Bu iki keşif aracının görevi Mars’ın bir zamanlar sulak bir gezegen olup olmadığını anlamaktı. İkili Mars’da 3 milyar yıl önce okyanuslar, göller ve daha sıcak bir atmosfer olduğuna dair popüler hipotezi doğrulamak üzere önemli kanıtlar sunmuştu. Bu yargıya varabilmek için birkaç tane daha keşif aracı ve yörünge aracı gerekli olmuştu. Hatta, Avrupa Uzay Ajansı’nın Mars Araştırma Yörünge Aracı
ve NASA’nın Mars Keşif Yörünge Aracı gezegenin kutuplarında donmuş halde su bulunduğunu ileri sürdüler.
Mars 2020 görevi, elimizdeki bu keşifler mirası ile birlikte çalışmaya başlayacak ve Mars’da antik bir yaşamın olup olmadığını araştırmaya odaklanacak. Genel olarak sıcak ve sulak bir gezegen yaşam için en ideal yerdir ve Mars da bir zamanlar böyleydi. Jezero kraterinin eski bir göl ve delta olması, orayı irdelemek için muhteşem bir aday yapıyor. Sonunda bilim insanları tüm zamanların en önemli sorusu olan, Güneş Sistemi’nin başka yerlerinde yaşam olup olmadığına cevap bulabilirler.
Bu konuda Williford “Eğer yaşamla ilişkili kimyasal elementler, mineraller ve organik moleküller bulursak ve hatta eğer bunların biyolojik yaşamı destekleyecek bir düzen içerisinde olduğunu görürsek, Mars’daki antik bir yaşama dair kanıt elde etmiş oluruz.” yorumunu yapıyor.
Yakın zamanda insanlık Mars yüzeyinde yürüyor olabilir. NASA, diğer uzay ajansları ve özel şirketler Mars’a gitmenin ve kızıl gezegeni kolonize etmenin yollarını arıyorlar. Tüm bunlar küçük aşamalarda gerçekleşecek olsa da NASA 2024 yılında Ay’a ve oradan da Mars’a gitmeye niyetli. Perseverance tüm bu gezegenler arası araştırmalarda bize yardımcı olacak.
Williford’un söylemi ile Mars 2020 “İspanya tarafından yerleştirilen ve MEDA adı verilen bir meteoroloji istasyonuna sahip ve bu alet bizim için astronotların yüz yüze kalacağı atmosfer koşullarını anlamamızda yardımcı olacak. MOXIE adındaki bir alet atmosferdeki karbondioksidi alıp oksijene dönüştürecek.”
Daha önceki NASA görevlerinde olduğu gibi, halktan insanlar tüm bu çabanın bir parçası olabilmek için isimlerini kaydettiler. InSight ve Parker Güneş Sondası’nda olduğu gibi, NASA ‘Adını
Mars’a Gönder’ kampanyası başlattı ve 10.932.295 kişi isimlerini 3 tane tırnak büyüklüğünde silikon çipe basılmak üzere gönderdi. Türkiye 800 binin üzerinde isim göndererek kampanyaya en çok isim gönderen ülke olmuştu. Bu isimlerin olduğu çipler, üzerinde Güneş, Dünya ve Mars’ı temsil eden grafiklerin ve Voyager araçlarının üzerindeki altın plakların bir kopyasının bulunduğu anotlanmış bir levha üzerine yerleştirildi. Bu keşif aracı 10 milyonun üzerinde insanın beklentilerini omuzlarında taşıyor. Eğer daha önceki araçların başarıları göz önüne alınırsa, bu görev çığır açan keşiflere imza atacak ve gelecek Mars görevlerini daha iyi başarılara doğru taşıyacak.