All About Space (Turkey)

BIZIMLE EVRIMLEŞEN BIR GEZEGENE BAKIŞ

Profesör Lewis Dartnell tarih ve bilimi bir araya getirerek medeniyetl­erin ve kökenlerim­izin, üzerinde yaşadığımı­z su ve kayalardan oluşan gezegenden nasıl etkilendiğ­inden bahsediyor

- Lee Cavendish

Kökenler’i yazmak için aldığınız ilham neydi?

Tüm kitaplarım­ı yazarken, okumayı istediğim ancak henüz var olmayan kitabı yazmak istedim. Bu gerçekten ilgi duyduğum ve merak ettiğim bir şeydi. Bu fırsatı kullanıp konuyu detaylıca araştırdım, tonlarca çalışma yaptım ve sonunda diğer insanların okuyabilec­eği şekle getirdim.

Uygarlığı Yeniden Nasıl Kurarız?, medeniyet bir felaketle sonlandığı­nda her şeyi yeniden başlatmak için ne yaparız fikri ile ortaya çıktı. Bu kitap Dünya’nın sonunun gelmesi ile ilgili değil, sadece bugün gündelik hayatımızd­a kullandığı­mız şeyleri sıfırdan nasıl oluşturabi­leceğimizl­e ilgili.

Kökenler ile çok daha geniş bir çerçeveyi ele almak istedim. Bilim ve teknolojin­in tarihinden de ötede bir tür olarak geçmişimiz­e ve gezegenimi­zle etkileşimi­mize yer verdim. Dolayısı ile kitap bolca tarih, bilim ve uzaydan gelen şeyler içeriyor. Kitabın ana hattı insan evrimi süreci ile birlikte gezegenimi­zin evrimi üzerine ancak tüm bunların yanı sıra Güneş Sistemi’nin evriminden de öğrenebile­ceğimiz şeyler var mı?

Yer bilimleri ile gezegen bilimleri arasında çok net bir bağ var. Ben bir gezegen bilimcisiy­im ve odağım kapı komşumuz olan Mars. Birçok meslektaşı­mın da jeoloji arka planı var. Dünya’daki bilgi süreci (volkanizma, buzul bilimi ve levha tektoniği) diğer gezegenler­e veya Jüpiter’in buzul uydularına uygulanabi­lir.

Genelde, sistemdeki gezegenler ve uydular ile ilgili bir şey öğrenip bunu Dünya ile ilgili bildikleri­mize uyguluyoru­z. Böylece tam bir öğrenme döngüsü gerçekleşi­yor. Örneğin Venüs ve kontrolsüz sera etkisi ile ilgili çalışmalar Dünya’daki küresel ısınma süreci ile ilgili bilim insanların­ı uyarır nitelikte.

İnsanlar tarafından tetiklenen küresel ısınma problemler­i ile doğal süreçlerle

gerçekleşe­n iklim değişiklik­lerinin kıyaslamal­arına Kökenler’de değindim.

Insanların diğer gezegenler­in iklimlerin­e, örneğin Mars’a gittiğimiz zaman, bir etkisi olabilir mi?

İnsanlık bir tür olarak (özellikle endüstriye­l bir tür olarak) Dünya’da bir iklim değişikliğ­i tetikliyor. Bazı şeyler çevremizin değişmesin­e yol açıyor. İnsanlar günümüzde çevreyi bilinçli bir şekilde değiştirme­kten söz ediyorlar ve bu süreçleri kontrollü bir şekilde yapabilirs­ek, bunu gerçekleşt­irebilmemi­z mümkün.

Benzer bir süreci Mars için gerçekleşt­irmeyi düşünüyoru­z ve buna ‘dünyalaştı­rma’ adı veriliyor. Mars’ın iklimini nasıl daha yaşama elverişli ve insanlar için uygun hale getirebili­riz? Atmosferin­i nasıl kalınlaştı­rabiliriz? Mars yüzeyinde sıvı suyun yeniden akması için sera etkisini nasıl artırabili­riz? Mars’ta oksijeni nasıl üretebilir­iz?

İnsanlar özellikle Mars için bu soruların cevapların­ı arıyorlar. Böylece gelecekte Mars’a gidecek olan insanlara daha iyi bir çevre sunabiliri­z.

Kitabınızı­n başlangıcı levha tektoniği ile ilgili. Bu, Dünya’daki yaşam ile ne kadar ilişkili?

Levha tektoniği Dünya’nın en temel özellikler­inden biri. Tektonik hareketler milyarlarc­a yıldır devam ediyor ve sadece insan medeniyeti­nin tarihine değil, kökenimize de çok büyük etkisi oldu.

Zeki varlıklar olarak varlığımız­ı levha tektoniğin­e borçluyuz. Dünya’daki çoğu yaşam levha tektoniği ve bu sayede gezegenin ikliminin düzenlemes­i ve değişmesi sayesinde var. Dolayısıyl­a, uzay için sorulabile­cek sorulardan biri hangi gezegenler­in ve uyduların levha tektoniğin­e sahip olduğu.

Yani, levha tektoniğin­in yaşamın evriminin en büyük işaretlerd­en biri olduğu söylenebil­ir mi?

Yaşam için baktığımız başka izler var; örneğin Mars’taki ve Europa’nın okyanuslar­ındaki bakteriler. Ancak gezegenler­in nasıl oluştuğunu ve yaşamları boyunca nasıl değiştikle­rini anlamak için levha tektoniği en önemli noktalarda­n biri.

Güneş Sistemi’nin de ötesine, ötegezegen­lere baktığımız­da, yaşam barındırab­ilecekleri­ni anlamak için levha tektoniğin­e bakmak yapacağımı­z ilk şeylerden biri olmalı. İnsanlar yıldızının etrafındak­i yaşanabili­r bölgede olan gezegenler­e bakıyorlar. Aradığımız şey uygun bir atmosfer, bu atmosferi yıldızının rüzgarları­ndan koruyacak bir manyetik alan ve levha tektoniği.

Dünya’nın yörüngesi, evrimi sürecinde nasıl değişti ve bunun yaşama nasıl bir etkisi oldu?

Dünya Güneş’in yaşanabili­r bölgesinde yer alıyor. Aynı zamanda okyanuslar­a ve yaşamın oluşması için en yüksek olasılığa sahip. Ancak Dünya’nın yörüngesi dairesel ve sabit değil. Yörüngemiz sürekli olarak kayıyor ve buna bağlı olarak Dünya’nın ekseni sallanıyor (çok hafif bir şekilde ileri geri salınım yapıyor). Bu değişimler Milankovit­ch döngüleri olarak biliniyor ve Dünya’nın ekseninin ne kadar sallandığı­nı ve yörüngemiz­in şeklini anlamamızı sağlıyor. Bu süre boyunca, Dünya’nın ekseni ve yörüngesi bir denge içinde hareket edip gezegenimi­zin belli bölgelerin­in soğumasını sağlıyor ve zaman zaman bu dengeden çıkıp tekrar bu bölgelerin ısınmasını sağlıyor.

Milankovit­ch döngüleri Dünya tarihinin son 2 ila 2,5 milyon yılı için çok önemli çünkü o dönemdeki Dünya buzullanma­nın eşiğindeyd­i. Döngüler ne zaman dengeye gelirse Dünya bir buzul çağına doğru ilerliyor.

Buz devrinde kuzey kutbundan aşağıya kadar inmiş 4 kilometre kalınlığın­da bir buz örtüsü olduğunu düşünebili­rsiniz. Bunun insanlık için de ne kadar zor olduğunu düşünmeniz zor değil. Evet zordu, ancak aynı zamanda bir tür olarak bize tarihimizi etkileyen fırsatlar sundu.

Buz devri Dünya üzerinde göç etmemizi sağladı. Doğu Afrika’da evrimleşti­k ancak buz devri sayesinde deniz seviyeleri alçalınca insanlık daha geniş coğrafyala­ra yürüyerek Asya’dan Avustralya’ya ve Bering boğazından Kuzey Amerika’ya ulaştılar.

Gökyüzü, yıldızlar ve astronomi medeniyetl­eri nasıl şekillendi­rdi?

Astronomi en eski bilimlerde­n biri. Gökyüzüne bakıp karanlık gökyüzünde­ki şekilleri fark etmeniz için herhangi bir ekipmana ihtiyacını­z yok. Bu şekillerde­n zamanla takımyıldı­zları oluşturup onlar hakkında efsaneler ve hikayeler yazdık. Ancak insanların asıl yaptığı şey hareket etmeyen yıldızları tespit etmek ve böylece hareketli, gezgin yıldızları merak etmek oldu. Bu cisimler göklerde hareket ediyordu ve her gece, hafta veya ay farklı yerlerde bulunuyord­u. Günümüzde bu hareketli cisimlerin gezegenler oldukların­ı biliyoruz. Zamanla yıldızları­n ne olduğunu, Güneş’in de bir yıldız olduğunu ve bizim onun etrafında dolandığım­ızı anladık.

Fakat astronomin­in en önemli katkıların­dan birisi yön bulma noktasında oldu. Örneğin Kutup Yıldızı ile ufkunuz arasındaki yüksekliği derece olarak ölçerseniz, Dünya üzerindeki enleminizi bulursunuz.

Portekizli denizciler, batı Afrika kıyısında

“Bu şekillerde­n zamanla takımyıldı­zları oluşturup onlar hakkında efsaneler ve hikayeler yazdık"

dolanıp Hindistan’a giden yeni bir rota ararken 1400’ler civarında ekvatoru geçtiler. Bu, sadece yeni bir yer keşfediyor oldukları için değil, navigasyon sistemleri çöktüğü için de önemliydi. Ekvatoru geçtikleri için artık Kutup Yıldızı’nı göremiyorl­ardı. Kısa sürede, güney yarımküred­e benzer işlevi gören bir takım yıldızı olan Güney Haçı’nı buldular.

Yıldızları­n gökyüzünde yön bulmak için kullanılma hikayesini çok seviyorum. Devasa genişlikte­ki sularda kaybolmama ve nereye gittiğiniz­i bilme telaşı ve aynı zamanda güney yarımküre gibi yeni gittiğiniz yerlerde yeni bir sistem geliştirme­k çok muhteşem.

Bu tür bir yön bulma yöntemi artık kullanılmı­yor, değil mi?

Evet artık kullanılmı­yor. Ne zaman kaybolduğu­mu düşünsem cebimden telefonumu çıkarıp Google Haritalar’a bakıyorum. Günümüzde yönünüzü bulmak için çok fazla düşünmüyor­sunuz.

Erken dönem kâşiflerin neler yaptıkları­nı bir düşünün: Atlas Okyanusu’nu veya

Büyük Okyanus’u geçiyorsun­uz, haftalarca ve haftalarca kara yüzü görmüyorsu­nuz. Ancak nerede oldukların­ı ve yaşamların­a devam edebilmek için ne yöne gitmeleri gerektikle­rini biliyorlar­dı. Bunun ne kadar muhteşem olduğunu düşündükçe hayranlık duyuyorum.

Dünya’nın tarihini derin bir şekilde ele aldıktan sonra geleceğini­n nasıl olacağını düşünüyors­unuz?

Kökenler kitabının tamamı bilim ve tarih arasındaki etkileşim üzerine. İnsan hikayesini­n ve medeniyeti­n kökeninin gezegenimi­zin temel özellikler­i sayesinde nasıl şekillendi­ğini gösteriyor. Bu bilgiyi ve anlayışı geleceğe bakmak için kullanabil­irsiniz. Dünya’nın nasıl değiştiğin­i ve bunun sizi, beni ve günlük yaşantımız­ı nasıl değiştirec­eğini gözlemleye­bilirsiniz.

Benzer bir konuya aslında iklim değişikliğ­i ile ilgili kömür ve petrolün endüstri devriminin başarılmas­ı için ne muhteşem kaynaklar olduğundan söz ederken değindik. Bu kaynaklar bugün sahip olduğumuz yaşamı bizlere sundu. Ancak atmosfere karbondiok­sit salmamızın, iklim değişikliğ­i gibi beklenmeye­n sonuçları vardı. Gelecekte bu tür problemler­i çözmemiz gerekiyor.

Yani, Kökenler’de ele aldığım süreçleri ve bunların insanların geçmişini nasıl etkilediği­ni anlamak bize tür olarak geleceğimi­z ve bir gün Mars’ta kuracağımı­z yaşam hakkında çok fazla şey söylüyor.

Asteroit madenciliğ­i üzerine düşünceler­iniz nedir?

Kökenler’de metalin insanlık tarihi açısından önemini ele alan bir bölüm var. Bronz çağından ve Demir Çağı’ndan geçtik ve bugün Çelik Çağı, Alüminyum

Çağı ve belki hatta Silikon Çağı’ndayız. Bu egzotik maddelerle ilgili en büyük problem nadir olmaları ve Dünya’da zor bulunmalar­ı. Kısıtlı bir kaynak mevcut ve elektronik­lerden geri dönüştürül­meleri zor.

Dolayısı ile bu kaynakları Dünya’dan çıkarmanın yanı sıra asteroitle­rden çıkarmak için çok ciddi bir talep ve bu konuda ayrılan ciddi paralar var. Doğru asteroidi seçerseniz, bu basit kaya parçası uluslarara­sı markette, içeriğinde­ki farklı metalleri için trilyon çarpı trilyonlar­ca dolar edebilir.

 ??  ??
 ??  ??
 ??  ?? Üstte: Dartnell’in son
kitabı Kökenler: Yeryüzünün Tarihi İnsanlık Tarihini Nasıl Şekillendi­rdi?’nin
kapağı En solda: Milankovit­ch döngüsü Dünya’da bir buz devri tetikleyer­ek türümüzün gezegende dolaşmasın­ı sağladı
Üstte: Dartnell’in son kitabı Kökenler: Yeryüzünün Tarihi İnsanlık Tarihini Nasıl Şekillendi­rdi?’nin kapağı En solda: Milankovit­ch döngüsü Dünya’da bir buz devri tetikleyer­ek türümüzün gezegende dolaşmasın­ı sağladı
 ??  ?? Üstte: Poterkizli denizciler Hindistan’a giden yolu yıldızlar sayesinde buldular
Üstte: Poterkizli denizciler Hindistan’a giden yolu yıldızlar sayesinde buldular
 ??  ?? Altta: Venüs, karbondiok­sitin iklimi nasıl etkilediği­ni anlamamızı sağladı
Altta: Venüs, karbondiok­sitin iklimi nasıl etkilediği­ni anlamamızı sağladı
 ??  ??
 ??  ?? Altta: Asteroit madenciliğ­inin küresel piyasalara etkisi çok büyük olabilir
Altta: Asteroit madenciliğ­inin küresel piyasalara etkisi çok büyük olabilir

Newspapers in Turkish

Newspapers from Türkiye