RIZE KADINININ HÜNERLI ELLERINDEN: FERETIKO
Asırları devirmiş bir geleneğin adı feretiko. Rize’nin maharetli kadınlarının atkılara, çözgülere, ilmeklere döktüğü binbir emek. Tarihin büyük gemicilerine yelken olan, kalitesiyle sultanları bile etkileyen bir dokuma…
Atkıların, çözgülerin birbirine kavuşması, doğanın paletinden damlayan renklerin binbir emekle düğümlere, ilmeklere katılması, motiflerin marifetli ellerle kumaşa dokunmasıyla başlıyor dokumanın serüveni. Yapılan arkeolojik çalışmalar dokumacılığın, büyük ihtimalle Çatalhöyük Neolitik Kenti’nde ortaya çıktığını işaret ediyor. Arkeolojik kalıntılar Anadolu’nun zengin kültüründe dokumanın bütün zamanlar boyunca hep gözde bir iş olduğunu gözler önüne seriyor. Ağırşaklar, tezgâh ağırlıkları, iğne, makara gibi buluntular ve tabletlere kazınan bilgiler dokumanın yalnızca yerel bir faaliyet olmadığını, aynı zamanda bir ihraç ürünü olarak da ne kadar nitelikli olduğunu göstermesi açısından değerli. Anadolu’da dokuma geleneğinin kadim zamanlara dayandığına inanılıyor. Uygarlıklar zengini bir bölge olmasının yanında, asırlarca büyük ticaret ağlarının üzerinde bulunmasının da bunda payı var. Konya sınırları içerisinde yer alan Çatalhöyük dünyanın en eski yerleşim yeri ve aynı zamanda şu âna kadar bulunmuş en eski dokumanın da adresi. Çatalhöyük arkeolojik çalışmalarında elde edilen bu kumaşın kendirden dokunmuş olması, bitkinin bu topraklarda binlerce yıldır dokuma amacıyla kullanıldığının en önemli kanıtı. Tarihi o kadar eskiye uzanır mı bilinmez ama Anadolu’nun bereketli toprakları üzerinde kendir bitkisi yetiştirilen en ünlü bölgelerden biri
Rize. Bulutların dağlarla olan raksının hiç bitmediği,
yağmursuz tek bir mevsimi olmayan Rize, asırlar boyu kendir bitkisinin yetiştiği önemli merkezlerden biri hâline gelmiş.
Kendirin geçmişine baktığımızda, insanlık tarihinin en eski bitkisel hammadde kaynağıyla karşı karşıya kalıyoruz. Saplarında bulunan lifler iplik, dokuma ve kumaş yapımında, hamurlu kısmı ise kâğıt üretiminde kullanılıyor.
Yüzyıllar önce, doğası gereği yağışlı ve nemli olan Rize, kalitesi yüksek kendir üretimine uygunluğuyla kısa sürede denizci kavimlerin ilgi odağı hâline geliyor. Sekizinci yüzyılda Rize’ye yerleşen Cenevizlerle dokuma faaliyeti hız kazanıyor. Orta Çağ’dan itibaren deniz ticaretinin etkili şehir devletlerinden biri olan Cenevizler, gemilerinin halat ve yelkenlerini
Rize’den temin etmeye başlıyor. Yağmura, yüksek ısıya, rüzgâra, her türlü sert iklim koşuluna dayanıklılık gösteren feretiko dokuma yelkenleri ve halatlarıyla donanmış Ceneviz kadırgaları Karadeniz’den Akdeniz’e büyük bir ticaret ağında başrolü üstleniyor. Gemicilerin gözdesi hâline gelen bu dokumanın günlük kullanıma uygun giysilere dönüşmesi ise kaçınılmaz biçimde gerçekleşiyor. Rize’de yetişen kendir bitkisinin niteliği, diğer bölgelerde yetişen kendirden çok daha farklıdır. Bu yörenin kenevirinden elde edilen lifler çok daha ince bir yapı arz