GAZIANTEP’IN RENKLI YÜZÜ KUTNU KUMAŞI
THE COLORFUL FACADE OF GAZIANTEP: KUTNU FABRIC
Kerem’in Aslı’ya sevdası gibi yüzyıllarca süren bir tutkudur kutnu kumaşı.
The kutnu fabric is a centuries-old passion just like Kerem’s love for Aslı.
Gaziantep; sadece gastronominin değil el emeğinin de başkentidir. “Yüzüklerin Efendisi”, “Harry Potter”, “Truva” gibi filmlerde de göreceğiniz el yapımı deri pabuçları, bakır kap kacakları, gümüşten fincanı ve illa baklavası, fıstığı, kuru dolmalıkları, zahteri... Liste böyle uzar gider de kutnuya gelince durursunuz.
Çünkü saraylıdır o ve her şeyden önce Kerem’in Aslı’ya hediyesidir. Zarafetin görkemi, estetiğin simgesi, padişahların gözdesi... Usta ellerin sanatıdır o.
Nice uygarlıklar kutnuyu işledi. Ancak o kendi varlığını sürdürebilmek için Gaziantep’i seçti. Belki de el işlemelerinin, dokumanın başkenti Gaziantep seçti kutnuyu… Bilinmez. Değil mi ki o toprakta bir bakır sanat eserine, şekilsiz bir külçe çekici gümüş bir yüzüğe dönüşüyor! Peki o zaman neden alelade bir iplik de muhteşem bir kaftana dönüşmesin? Padişahın omuzlarında görkemini göstermesin, ekabirin özel gününde göz almasın, hatta neden bir genç kadının kına gecesinde nazlı nazlı salınmasın?..
İşte o muhteşem renk cümbüşü kumaş ile el işlemeciliğinin beşiği Gaziantep belki de âşıklar gibi buluşunca birbirlerine yüzyıllar boyu tutkuyla hayat verdiler.
Sadece Kumaş Değil Bir Sanat
Kutnunun geçmişinin
Anadolu Selçuklularına kadar uzandığı söyleniyor. Ancak 16’ncı yüzyıldan beri sadece Gaziantep yöresinde dokunuyor. İpliğin eşsiz bir saray kumaşına dönüşmesi kolay değil elbette. Öyle herkes yapamaz. Her aşamasında usta bir elin dokunuşu gerekiyor. Gönül vermiş olmak gerekiyor kutnuya. Büyük sabır ve özen istiyor. Her ilmek bir emek, her emek yeni tecrübe demek. Kumaşı bu kadar coşkulu renklere büründüren, belki de ustanın bu işi aynı zamanda
Gaziantep is not only the capital of gastronomy but also of handicrafts. The handmade leather sandals you see in movies like “The Lord of the Rings,” “Harry Potter,” and “Troy;” copper utensils; silver coffee cups; and especially its baklava, pistachio, the dried vegetables awaiting to be stuffed, and “zahter” (a spice blend including dried thyme)... The list goes on and on, and when you come to “kutnu,” you come to a stop.
For it is a courtier, and before all else, it is Kerem’s gift to Aslı. It is the resplendence of elegance, the symbol of aesthetics, the favorite of the sultans... It is the art of skilled hands.
Many a civilization has woven kutnu. But it chose Gaziantep to continue its existence. Or maybe Gaziantep, the capital of handwoven fabrics and handicrafts, chose kutnu… Who knows? Is it not so that on this land a piece of copper is turned into a work of art, a shapeless ingot is turned into an eyecatching silver ring? Well then, why wouldn’t a mere thread turn into an exquisite kaftan to adorn the shoulders of a sultan, to dazzle all who lay eyes on it on a special occasion of a grandee, or to sway coquettishly on the henna night of a young woman?
This fabric, a majestic array of colors, and Gaziantep, the cradle of handicrafts, might have given one another life for centuries with a passion just like that of lovers rejoined.
It is said that kutnu has a past which dates back to the Anatolian Seljuks. However, in Gaziantep and its environs it has been woven since the 16th century. It is not an easy task to transform this thread into a unique fabric. Not everyone can do it. It requires the touch of dexterous hands at every step. You have to set your heart on kutnu. It requires great care and patience. Each warp and weft is a labor; the labor, a new experience. What makes this fabric burst in an array of fervent color is that the master regards
sanat olarak görmesidir. Renkleri paletinde karıştıran, incelten, sonra o fırça ve tuval ile kendine yepyeni bir dünya kuran bir ressamın eserinin karşısına geçince duyduğu gururu düşünün. Kutnu ustası da öyledir işte. İlmek ilmek sabırla işlediği kutnunun karşısına geçince eserine bakıyor, onunla gurur duyuyordur.
16’ncı Yüzyıldan Bugüne
Parlak ve mat çizgilerin yan yana gelmesiyle oluşan kutnunun hikâyesini anlatalım. Geçmişi 16’ncı yüzyıla kadar dayanıyor demiştik. Padişahların armağan defterlerinde adı sıkça geçer; genelde telli ve sade tercih edilir. Aynı listede Hint kutnularını görmek de mümkündür. Kerem’in Aslı’ya dediği gibi “Hint’ten gelirdi kutnu kumaşı.’’
Osmanlı’da önceleri padişahların gözde kumaşıdır kutnu. Sonra silsile-i meratibe göre daha düşük mevkideki devlet görevlilerinin özel günlerde tercih ettiği bir merasim giysisi olur. Akan zamanda halkın bayramlarda giydiği kıyafete dönüşür sonra sonra, gelenek hâlini alır. Zamanla Avrupalıların da ilgisini çeken kutnunun ünü Osmanlı’yı aşar da ta Avrupa şehirlerine hatta Amerika’ya kadar ulaşır.
Gaziantep yöresinde kına gecelerinde, düğünlerde hâlâ kutnu giyiyor kadınlar. Turistlerin de özel olarak dikkatini çekiyor. Bu nedenle de yaygın olarak çanta, yastık, perde ya da şal olarak kullanılıyor.
Kutnu Nasıl Dokunuyor?
Oldukça teknik ve üç aşamalı bir uğraş kutnu yapımcılığı. “Dokuma öncesi”, “dokuma esnası” ve “dokuma sonrası” olarak üç kısma ayrılıyor. İlk aşamada bobin hâlinde olan ip söküm işlemine tabi tutularak çile hâline getiriliyor. Bunun için “devere” adı verilen ve 16 metrekarelik bir alana kurulan this job as an art form. Think of how proud a painter, who mixes colors on his palette, thins them down, and then with the help of a brush sets a brand-new world on the canvas –think of how he feels when he looks at his work from afar. The master of kutnu is just like a painter. S/he feels proud looking at the fabric they have woven, each warp and weft, with patience.
Let’s tell the story of kutnu which shines with the coming together of bright and dull lines. We already have said that it has a past dating back to the 16th century. Its name is often cited in the books gifted by the sultans; it’s preferred as brocade or plain. It is possible to find kutnu from India on those same lists. As Kerem had told Aslı, “Kutnu fabric used to come from India.’’ In the Ottoman time, kutnu was once the favored fabric of the sultans. Later, it came to be the fabric preferred for ceremonial attire worn on special occasions by lower ranking officials. In time, it became the attire of common people on Bairams and later, it turned a tradition. Drawing the attention of Europeans with the passage of time, kutnu’s fame went beyond the Ottoman borders, and from European cities it reached the United States.
Women still wear kutnu on henna nights and weddings in Gaziantep. It also draws the attention of tourists. Hence, it is commonly used for bags, cushions, curtains, or shawls.
How Is Kutnu Woven?
The making of kutnu is a technical and three-phased pursuit divided into pre-weaving, weaving, and post-weaving. In the first phase, the coiled thread is disassembled and spun into a skein. For this, warp cabinets called “devere” are set up over a 16 sq m area. The skeins you get following the disassembly are dyed. Eight hundred liters of water are placed into a huge
çözgü dolapları kullanılıyor. Söküm sonrası oluşturulan çileler boyanıyor. Büyük bir kazana 800 litreye kadar su konuluyor, 50-300 gram boya maddesi ve bir miktar tuz dökülüyor. Her bir renk için 45 dakikaya kadar boyama işlemi devam ediyor.
Burada da sırasıyla
“haşıllama”, “elle açma” ve “kavuk” olmak üzere üç aşama bulunuyor. Haşıllama sürecinde kayısı ağacından elde edilen doğal kitre “zamk reçine” kullanılıyor. Daha sonra da el marifetiyle açma işlemine geçiliyor. Nihayet, tahta sopalara sarma işlemi yapılıyor, ki buna “kavuk” adı veriliyor. Bundan sonra “levent” adı verilen makaralara sarılan kavuklar “taharlama” işlemine tabi tutuluyor.
Desen ve sıklığına bakılarak belirlenen tarak numarasına göre de hazırlanıyor. Süreç atkı ipliğinin hazırlanması, dokuma işlemi ve bitim işlemi ile sona eriyor.
Mecidiye, hindiye, zencirli, kemha, darcı, sedefli, mekkavi, kürdiye, cütari, rehvancıoğlu, kırkalem, sultan, osmaniye, mehtap mercan, sedyeli, çiçekli olmak üzere 60’tan fazla çeşidi olan kutnunun hâkim rengi ise sarı. Altın rengindeki sarı, kumaşa renk vermekle kalmayıp doğal bir parlaklık da katıyor.
20 Bin Kişinin Ekmek Kapısıymış
1900’lü yılların başında Gaziantep’te 5 bine yakın tezgâh olduğu söyleniyor. Kutnuculuk; tarakçılar, boiler, and 50-300 grams coloring agent and a fair amount of salt are added. The coloring takes 45 minutes for each color.
This is followed by three phases called “haşıllama” (sizing),
“elle açma” (disassembly by hand), and “kavuk”. During “haşıllama,” gum resin, the natural gum tragacanth obtained from the apricot tree, is used. Then comes the “elle açma” method which is the disassembly by hand. After this, they are spun onto wooden sticks, which is called “kavuk.” The “kavuk” which are spun onto “levent” (hasps) undergo a process called “taharlama” (weaving draft). Looking at its pattern and how tight it will be woven, it is prepared for a certain reed. The process ends with the preparation of the weft, weaving, and finalization.
The most common color of kutnu is yellow. Kutnu has 60 different sorts called “mecidiye, hindiye, zencirli, kemha, darcı, sedefli, mekkavi, kürdiye, cütari, rehvancıoğlu, kırkalem, sultan, osmaniye, mehtap mercan, sedyeli, and çiçekli.” The golden yellow does not only lend its color to the fabric but also gives it a natural brightness.
The Bread and Butter of 20,000 Laborers
At the beginning of the 1900s, it is said there were around 5,000 handlooms in Gaziantep. The weaving of kutnu was a profession that also provided jobs for subindustries like
boyacılar gibi yan işlerdeki çalışanları da kendisiyle beraber var eden bir meslek. O yıllarda, 20 bin kişinin ekmek kapısı olduğu söyleniyor. 1900’lü yılların Gaziantep nüfusunu düşününce, kutnuculuğun kentte epey yaygın olduğu söylenebilir.
Modacıların Dikkatini Çekiyor
Hammaddesi suni ipek ve pamuk ipliği. İçinde sentetik tek madde yok. Bu nedenle de oldukça sağlıklı. Geçmişi çok eskilere dayanan kutnuculuk, dünyada basma sanatı yokken, ipeğin kök boyalara defalarca batırılmasıyla, kendine has renk ve motifler verilmesiyle elde edilen bir kumaş.
Dediğim gibi, üretimi biraz zahmetli bir kumaş kutnu. Bu zahmete karşılık hak ettiği değeri gördüğünü söylemek ise zor. Dokumacı sayısı da hayli azalmış durumda.
Ancak Gaziantep Sanayi Odası’nın başvurusu üzerine T.C. Ticaret Bakanlığı’nca “Geleneksel, kültürel, sanatsal değeri kaybolmaya yüz tutmuş meslekler” listesine dâhil edildi kutnu dokumacılığı.
Son yıllarda kutnu kumaşının bu çalışmaların bir sonucu olarak bazı modacıların da dikkatini çektiğini belirtmekte fayda var.
Bir zamanlar el tezgâhlarında dokunan binbir renkli kutnuların namı dünyayı tekrar sarar mı bilinmez ama bir gün tekrar moda olur bakarsınız. “Kim bilir?” dediğinizi duyar gibiyim. Ve neden olmasın? chippers and dyers. It is said to have been the bread and butter of around 20,000 people in those days. Considering the population of Gaziantep in the 1900s, kutnu weaving was quite common in the city.
Its raw material is artificial silk/rayon and cotton thread. There is no synthetic material in it, and as a result it is healthy to wear. With a past dating back to ancient times, kutnu was made by dipping silk in madder over and over again to get unique colors and patterns even when there was no art of printed fabrics in the world.
As mentioned above, kutnu is a fabric that is quite difficult to produce. For all the hard work it requires, it does not get the attention it deserves. The number of its weavers are also diminishing.
However, upon the application of the Gaziantep Chamber of Industry, kutnu weaving was added to the list of “Vocations Whose Traditional, Cultural and Artistic Value Is in Danger of Extinction” by the Ministry of Customs and Trade. We should mention that in the recent past kutnu fabric has drawn the attention of fashion designers.
We cannot know if kutnu, with its array of colors, which used to be woven on handlooms, will rise to worldwide fame, but it might come into fashion again. I seem to hear you say, “Who knows?” And why not?