Mutlu Çilingiroğlu
1 Yerine ve kişiye göre evet. Dünyada dini mekanlar belli hassasiyet ve ritüelleri barındıran yerlerdir. Her konuda olduğu gibi özgür düşünceyi ibadet ile birleştiremeyen, baskıcı toplumlar, kendi içe dönük gelenek ve ritüellerinin makul bir ivme ile değişimine olanak sağlayamazlar. Bu nedenle “Mimarisi nasıl ele alınmalı?” dediğim anda bir ibadet yeri olan camiyi; toplumdaki hassasiyetleri, ritüelleri, alışkanlıkları ve cami işlevselliğinin olmazsa olmazlarını dejenere etmeyen mekan kurgusu ve strüktürü ile duruluk ve sadelik içeren bir yapı olarak görmekteyim. Kurgu ve yapı tekniği açısından herhangi bir yapıdan farkı olduğunu düşünmüyorum. 2
Dünyada önde gelen mimarlar dahil her mimarın gönlünde bir dini yapı gerçekleştirme heyecanı ve duyarlılığı vardır. Bu nedenle işlevsellik şemasına bağlı kalarak cami yapısını gerçekleştirmede bir çaresizlik görmüyorum. Ancak devlet eli ile cami projesi yaptırma talebi, yeterli ölçüde gelmemektedir. Ya da alışılagelmişin kopyası camiler yapılmaktadır. Ancak ölçek, oran ve mekan bütünleşmesi, orijinallerine göre çok düşündürücüdür. Bu nedenle özel sektörün yaptırdığı güncel projeler, mimarın anlayışına göre daha bir özgünlük taşımaktadır. Ancak bu genelleme “kitsch” bir tarzı benimsemek olmamalıdır. 3
Ne nostaljinin, ne anıtsallığın, ne heykelleşmenin, ne de gereksiz gösterişin cami veyahut ibadethanenin aradığı ve orada ibadet edecek insanların beklentisi ve ihtiyacı olduğunu düşünmüyorum. Ne olursa olsun ibadethane, ibadet için aranılan sükuneti, huzuru, duruluğu, mütevazılığı sağlamalıdır. Dinin olmazsa olmazları olan kurallarını dejenere etmediği sürece ibadethane, mekansal ve strüktürel önerilere açık olmalıdır. 4 Az önce belirttiğim gibi diğer dinler, olmazsa olmazlarına bağlı kalarak ibadet yeri yapılmasında mimarı özgür bırakmakta ve günün dini heyecanlarını taze tutmaktadır. Bizde üretilen cami sayısına bakıldığında; yeni sunum olarak çağdaş mimarın yaptığı sayı kaale alınamayacak kadar azdır. Günümüzde sayısal sıkıntı olmadığı gerçeği hepimizin gözü önündedir. Ancak nitelik olarak tartışma götürür bir durum bulunmaktadır. 5
Dini konularda yenilikçi bir anlayış toplumun yapısı ve hassasiyetleri ile ilgili olduğundan bu konuda katı ve sert öneriler ile gelinmemesinin doğru olacağını düşünüyorum. Bir cami projesi gerçekleştirmiş biri olarak (Refiye Soyak Camisi) ben de, projelendirme ve uygulama safhasında ritüellere bağlı olarak, ana teması mütevazılık içinde kalan; huzur, kendi kendine dönme, sevgi gibi duygulara cevap verecek, aynı zamanda ibadet ihtiyacına imkan verecek sade ve duru bir mekan olarak tasarladım.
Bu arada bahsetmeden geçemeyeceğim: Emre Arolat’ın dini ritüelleri hiç zedelemeden Sancaklar Camisi’nde elde ettiği sonuç bana göre mükemmel derecededir. Haz ve zevk alarak gezdiğim bir camidir. Bu da gösteriyor ki mekansal