Antroposen

H. Cenk Dereli ■

İnsanlığın dünya sisteminin tamamını etkileyen bir güç haline geldiği jeolojik çağa verilen ad. Başlangıç tarihi şimdilik ilk atom bombası denemelerinin yapıldığı yılları, 20. yüzyılın ilk yarısının sonlarını işaret ediyor. Ama bazı bilim insanlarına göre kolonyalizmin küresel ölçekte iklimsel etkilerinin görüldüğü 17. yüzyıl da başlangıç tarihi olmak için daha az önemli değil. Bilim insanları, insanlığın çevresine etkisini yüzyıllardır yazıyor. Örneğin Alexander von Humbolt kölelikle işlenen, ormansızlaştırma ile kazanılan, kolonyalizmin yaratısı tarım alanları ve bunların çevresel-kültürel etkilerini; disiplinlerötesi bir yaklaşımla şiirsel bir yaratıcılıkla ortaya koyuyor. Antroposen 21. yüzyılın icadı değil, eleştirel bir bakışın yüzyıllar içinde geliştirdiği bir düşünceye ve jeolojik verilere dayanıyor.

Antroposen, kudretiyle güya canlı cansız her şeye hükmetmeye başlayan insanlığın, tarihin bu anında gezegenin canlı varlığını altıncı büyük yok oluşa sürüklemesinin de adı. Sebep sonuç ilişkileri üzerinden Dünya-İnsanlık ayrımı içinden düşünmeye son vermeye dair bir çağrı aynı zamanda. Antroposen kavramı canlı varlığına, gezegene ve dünya sistemine dair farkındalık kazanmamız için aralanmış bir kapı. Antroposenden bahsedip yine insanı odağa alan, insandan başlayarak çevreye, sanata, kültüre, sürdürülebilirliğe, yeniliğe bakan yaklaşımlar bu açılan kapıdan gelen ışıkla aydınlanmamış olanlar. Kaynakların adaletsiz kullanımına, sömürgeciliğe ve eşitsizliğe doğrudan ve dolaylı sebep veren her şey de karanlıkta kalanlardan besleniyor.

Antroposen okumalarının ayrılmaz odağı derin zamana dair bilinç arttıkça belirli bir tür canlıya ya da cansız varlığa odaklanmış yorumlar anlamsızlaşıyor. Her şey bir şeye dair değil, her şey her şeyin birbiriyle olan bağlantılarına dair. Antroposen içinden insana bakmak da bu yüzden ancak insanı çevreleyen her şey arasındaki bağlantısallığa bakarak, doğrudan insana bakmayarak mümkün. Antroposen insanın olmadığı ve olmayacağı zamanları içselleştirmesiyle olduğu ana mana katmasını sağlayacak bir çerçeve. ■