Ekoloji (l)

Begüm Yazgan ■ Yunanca “oikos” ve “logos” kelimelerinden türetilmiş olup, bir organizmanın yaşam alanına dair kaynakları en verimli şekilde kullanarak sürdürebilirliğini sağlaması anlamına gelir. İngilizce’de “maintanence of household economy” olarak geçen bu tanımlamada, organizmanın kendi yakın çevresini, kendi evini, en ekonomik şekilde çekip çevirmesi gerekmektedir. Canlı bir varlığın evini veya yakın çevresini elindeki bütçesi gereğince işletmesi demektir. Ekoloji ve ekonomi kelimeleri aynı kökten türemişlerdir, anlam karşılıkları da birbirlerine referans verecek şekilde oluşmuştur. “Yeni ekoloji” bilimi, biyolojiye 1935 yılında botanik bilimci George Tansley’in

Journal of Ecology dergisinde yer alan makalesinde “ekosistem” kavramı ile birlikte tanıtılmıştır. Tansley ekosistemi şöyle tanımlar: “En temel kavram, benim görüşüme göre, tüm sistem (fizik bilimi açısından), ki bu sistem sadece karmaşık organizmayı içermez, en geniş anlamda canlı topluluğunun çevresini içerir… Bu ekosistemler ki böyle adlandırabiliriz, çok çeşitli biçimlerde ve boyutlarda bulunmaktadır. Evrenin birçok fiziki sistemleri içinde evrenin tümünden atoma kadar bir kategori oluştururlar”*. Organizmaların, yaşam alanlarının bütününün sürdürülebilirliklerini sağlamaları gerekmektedir, bunun için de işbirliği şarttır. Organizmalar bu işbirliği içerisinde termodinamik yasalar çerçevesinde bir enerji alışverişine girerler ve ekosistem bu şekilde sürdürülür. Ekosisteme dışarıdan alınan enerjinin belirli bir kontrol miktarına göre içeride dengelenmesi gerekmektedir. Bu dengeleme sürecine geri besleme adı verilir. Başka bir deyişle geri besleme ile enerji kontrolü ekosistemi dengede tutan bir faktördür. Organizmalar bu kontrol miktarına göre enerji alışverişi yaparlar ve kaynaklarını en verimli şekilde kullanarak yaşamlarını sürdürürler. Kaynakların kontrolsüz kullanımı ekosistemde çöküntüye sebep olur. Günümüzde kontrolsüz tüketim alışkanlığının yarattığı ekolojik dalgalanmalar bu sebepten kaynaklanmaktadır. Mimarlıkta binaların ve yakın çevresinin sahip olduğu kaynakları en verimli şekilde kullanarak kendi kendini geri besleme ile sürdürmesi yeşil mimarinin temellerini oluşturmuştur. ■

Not:

Bkz.: Frank Benjamin Golley, A History of the Ecosystem Concept in Ecology, Yale University Press, New Haven ve Londra, 1993, s. 8.

Biyolog Eugene Odum’un Fundamentals of Ecology adlı kitabında betimlediği termostatın çalışma prensibini ve geribeslemesini gösteren diyagramı (Odum, W.B. Saunders Company, Londra, 1971, s. 34).