Avrupa Şark’ı Bilmez: Eleştirel Bir Söylem (1872-1932)

Zeynep Çelik

Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2020, 256 sayfa, ISBN 978 6057685483

“Avrupa Şark’ı Bilmez”,

Namık Kemal’in 1872’de

İbret gazetesinde yayımlanan makalesinin başlığıydı. Bu kısa deneme, Osmanlı entelektüelleri arasında, imparatorluğun tarihi ve İslam hakkında kalem oynatan Avrupalı yazarların gerçeğe aykırı anlatımlarını, saptırmalarını ve hatalarını hedef alan hararetli bir söylemin başlangıç noktası oldu.

Zeynep Çelik ise kitabında Tevfik Fikret, Halid Ziya, Ebüzziya Tevfik, Namık Kemal, Ahmed Haşim, Şevket Süreyya, Celal Esad, Ömer

Seyfeddin, Ismayıl Hakkı, Ahmed Midhat, Fatma Aliye ve Nâzım Hikmet gibi geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet entelektüelleri arasında sürüp giden tirat ve diyaloglara yüz yıldan fazla zaman geçtikten sonra kulak vererek, oryantalist eleştirinin coğrafi ve tarihsel alanını genişletmeyi amaçlıyor.

Şarkiyatçılığa şimdiye kadar yaklaşılmamış bir açıdan bakan kitap, Edward Said ve diğer çağdaş düşünürlerin Batı’nın Doğu’ya yaklaşımını eleştiren görüşlerini ele alıyor ve Osmanlı-Türk aydınlarının onlardan çok daha önce, 19.

yüzyıl sonlarından itibaren bu konudaki tespitlerini ortaya koyuyor.

Zeynep Çelik’in kapsayıcı giriş yazısına eşlik eden alıntılar Şarkiyatçılık eleştirilerine ek olarak imparatorluk ve milliyetçilik düşlerini seslendiriyor. Bu metinler, geç dönem Osmanlı İmparatorluğu ve erken dönem Türkiye Cumhuriyeti’nde Batı’nın kültürel egemenliğine karşı entelektüel tartışmaların ne kadar zengin ve canlı olduğunu sergiliyor.