Kendine yeten bir Türkiye hayali
Hasan Aslan Akpınar “Cumhuriyet Akıncısı” kitabında, Türkiye’de tekstil, kâğıt, ve demirçelik sanayilerinin kurulmasında büyük katkıları olan ve soyadı bizzat Mustafa Kemal Atatürk tarafından verilen bir devlet adamını, Nurullah Esat Sumer’i anlatıyor.
BIR CUMHURIYET AKINCISI, HASAN ASLAN
AKPINAR, İŞ KÜLTÜR YAYINLARI, TEMMUZ 2019
Türkiye’de milli sanayinin mimarlarından biri kabul edilen Nurullah Esat Sumer’in yaşamı, yine kendisi gibi bir iktisatçı olan Hasan Aslan Akpınar tarafından kaleme alındı. “Bir Cumhuriyet Akıncısı” adını taşıyan kitapta, Türkiye’de tekstil, kâğıt ve demir-çelik sanayilerinin kurulmasında büyük katkıları olan, milletvekilliği ve bakanlık yapmış bir devlet adamının inişli çıkışlı yaşam öyküsü anlatıyor. Kitabın adı, ünlü gazeteci Ahmet Emin Yalman’dan geliyor. Yalman, Atatürk’ün liderliğinde Türkiye Cumhuriyeti’ni çağdaş seviyeye çıkartmak için canla başla çalışan sayısız kahramandan biri saymış Nurullah Esat Sumer’i.
1899’da İzmir’de doğan Nurullah Esat, kentteki American International College’dan mezun olduktan sonra henüz 18 yaşındayken Berlin Ticaret Okulu’na gider. Burada sol düşünceyle tanışır ve Şefik Hüsnü’nün liderliğinde kurulan Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası’na katılır. Üniversiteden sonra Frankfurt Üniversitesi’nde doktora yapan Nurullah Esat, Kurtuluş Savaşı’nın ardından Türkiye’ye döner. Osmanlı Bankası’nda çalışmaya başlayan Nurullah Esat, bu sıralarda Kızılay’ın kurucularından Eşref Vergin ile Cevat Bekir Paşa’nın kızı Emine Fazilet’le evlenir. Çifti kutlayanlar arasında Halife Adülmecit Efendi de vardır.
34 yaşındayken Sümerbank’ın ilk genel müdürü tayin edilen Nurullah Esat, Türkiye’de tekstil, kâğıt ve demir-çelik sanayilerinin kurulmasında büyük hizmetlerde bulunur.
Sümerbank’ın kuruluşuna katkıları nedeniyle bizzat Mustafa Kemal Atatürk tarafından “Sumer” soyadı verilir ve İsmet İnönü’nün yakın çalışma arkadaşlarından biri olur. Milli sanayi kurma yolunda dışa bağımlılığın azaltılması gerektiğini savunan Nurullah Esat’ın Sümerbank genel müdürlüğü sırasında, aralarında SEKA İzmit Kâğıt Fabrikası’nın da bulunduğu pek çok fabrika açılır.
Kapitülasyonların en tehlikelisi
SEKA’NıN açılışından sonra Atatürk, Nurullah Esat’ı çağırır ve milli kâğıdın durumunu sorar. Nurullah Esat SEKA’NıN ürettiği kâğıda basılan Sümerbank’ın faaliyet raporunu uzatarak, “çalışmaz dedikleri fabrikamızın ürettiği milli kâğıda basılmış bir yıllık emeğimizin kitabı” der. Atatürk broşürü dikkatle inceler ve şunları söyler:
“Çocuğum… Bana bu fabrikanın işlemeyeceğini, memlekete dert olacağını, lüks ve fanteziden ileri gitmeyeceğini açık ve kapalı çok söyleyenler oldu. Bunlar içinde halen bakanlık sandalyesinde oturanlar var. Ama ben diyorum ki öteki fabrikalardan vazgeçilse bile kâğıt üretiminden vazgeçilemez. Çünkü bir memleket kâğıdını kendi yapamadığı zaman ulusal kültürünü yabancıların lütfuna bağlar. Kapitülasyonların en tehlikelisi de budur.”
Marshall Planı’na karşı çıktı
İsmet İnönü’nün cumhurbaşkanlığı sırasında Maliye bakanlığı, Devlet bakanlığı ve Dışişleri bakan yardımcılığı görevlerini yürüten, özellikle Soğuk Savaş döneminde zorlu görevler üstlenen Sumer, Marshall Planı müzakereleri sırasında Türkiye’ye biçilen “tahıl ambarı” rolünü ve devlet endüstrilerinin âdem-i merkezileşmesini kabul etmez ve istifa eder.
Hasan Aslan Akpınar, temel olarak Türkiye ekonomisinin dışa bağımlılığını azaltacak şekilde ülkenin hızla sanayileşmesini savunan ve kendi kendine yeten bir Türkiye hayalini kuran Sumer’in bu dönemde sistemli bir şekilde gözden düşürüldüğünü, acımasız saldırılara maruz bırakıldığını belirtiyor. Bu sırada annesinin de vefatıyla büyük bir bunalıma giren Sumer, daha sonra çeşitli devlet görevlerini üstlenmesinin ardından emekli olur. 1973’te, 74 yaşındayken Çiftehavuzlar’daki evinde yaşamını yitirir.