Tırnakları keskin bir kedi: P’st

Cumhuriyetin ilanından bir yıl sonra İstanbul’da Fransızca olarak yayımlanan P’st dergisi, sivri dilli usta işi karikatürlere, döneminin ticaret ve eğlence hayatını gösteren yazı ve ilanlara yer veriyordu.

Fransızca yayınlanan P’st dergisinin ilk sayısı 20 Aralık 1924 tarihinde çıktı. Derginin adı Fransızca olarak P’st şeklinde yazılırken Osmanlıca başlık ise Pist olarak yazılmıştı. Başlıkta üç adet çizim kedi resmi bulunduğundan kedi kovalamak için kullanılan “pist” kelimesinin derginin adı olarak seçildiği anlaşılıyor. Her sayısı on iki büyük boy sayfadan oluşan dergi “Journal humoristique paraissant les samedis” alt künyesinden anlaşıldığı üzere her hafta cumartesi günleri neşredilen bir mizah dergisiydi. Fiyatı 7,5 kuruş olan derginin direktör ve sahibi Osman Hamit Bey’di. Başredaktör olarak Ali Baba ve Gözlüklü Amca denilmişti ki “Gözlüklü Amca” lakaplı gazetecinin Kâzım Bey olduğunu ve daha sonra Enver Behnan Şapolyo ile Yeni Türkiye gazetesinde çalıştığını Şapolyo’nın hatıralarından anlıyoruz. Dergi idarehanesi Grand Rue Pera (İstiklal Caddesi) 239-251 numaralı binanın ilk katındaydı. Dergi Galata’da Saverio Çıkmazı’nda Phenix Matbaası’nda basılıyordu. Osman Hamit aynı zamanda Hüseyin Cahit’in yönetiminde çıkan Tanin gazetesinin Fransızca edisyonu olan Le Tanine gazetesinin direktörüydü. Le Tanine gazetesi de bu matbaada basılıyordu. Hüseyin Cahit Tanin gazetesinin ve bilhassa Fransızca edisyonunun hükümetten bağımsız bir politika izleyerek yabancıların gözünde de güvenilir bir mecra olmasını amaçlıyordu. Ona göre bu aynı zamanda Türkiye’de basın özgürlüğü olduğuna tanıklık edecekti. Her iki versiyon da 1925 yılında yayınlanan Takrir-i Sükûn Kanunu’na dayanılarak kapatılacak Hüseyin Cahit Çorum’da ömür boyu sürgüne mahkûm edilecekti. Osman Hamit’in de muhalif bir çizgi de olduğu açıktı ve bu çizgiyi temkinli

P’st dergisinin 21 Mart 1925 tarihli kapağında emperyalizm ve komünizmin dünyayı parçalamaya çalışan iki büyük güç olarak tasvir edildiği Ratip Tahir (Burak) imzalı karikatür (karşı sayfada). Derginin sahibi Osman Hamit Bey (üstte).

bir şekilde P’st mecmuasında sürdürdü. Osman Hamit muhtemelen 1929 yılında yine Fransızca olarak L’illustration de la Turquie Renovée adlı dergiyi çıkardı. Aylık derginin rastladığımız son sayısı 26 numaralı ve 25 Aralık 1931 tarihli sayıdır. 22 numaralı sayısı Temmuz 1931’de çıkan derginin düzenli olarak çıkmadığı varsayılabilir.

Ratip Tahir’in ilk karikatürleri

P’st dergisi 12 sayfa büyük boy (41 cm x 28,5 cm) olarak çıkıyordu. Mizah dergisi olması nedeniyle çok sayıda karikatür yayınlanıyordu. Baş çizerleri Ratip Tahir (Burak) ve Theo’ydu. Ratip Tahir derginin çıktığı tarihte henüz yirmi yaşındaydı. P’st dergisinde çizdiği onlarca karikatür ünlü karikatürcümüzün ilk karikatürleri olmasına karşın bu bilgi hiçbir Ratip Tahir bibliyografyasında bulunmamaktadır. Derginin birinci sayısının kapağında “Zincirlerin sağlamlığı Lozan’da test edildi” adlı tam sayfa karikatürde Şark (L’orient) tabakta kemikler olarak tasvir edilmişti. Avrupalı azgın köpekler ise zincirlerle bağlı olduğundan kemiklere erişemiyordu. Karikatür Theo imzalı. İkinci sayfada “Okuyucularımıza” adlı bir kısa duyuruda şöyle deniliyordu: “Tekrar ve tekrar söylüyoruz. P’st gazetesi okuyucuların günlüğüdür. Gazetede yazmaktan onlar sorumludur. Bugün yayınladığımız tüm makaleler, biz çıkmadan önce gelecekteki okuyucularımız tarafından bize verildi. Bu değerli işbirliğinin devam edeceğini umuyoruz. İkinci sayfada ayrıca Ali Baba imzalı “Politik Durum” adlı baş makale ile Theo ve Ratip Tahir’e ait karikatürler yer alıyordu. Theo’nun karikatürü Osman Hamit’in direktörlüğünü yaptığı Le Tanine gazetesiyle ilgiliydi. Aynı sayfada ayrıca Nasreddin Hocanın ünlü “bilenler bilmeyenlere söylesin” fıkrası yer alıyordu. Derginin hemen her sayfasında Ratip Tahir ve Theo karikatürleri yer alıyordu. Bunlardan Ratip Tahir’in altıncı sayfada yer alan yarım sayfa boyundaki karikatüründe Başbakan Fethi (Okyar) Bey, Şükrü Kaya Bey, Şükrü Saraçoğlu, Recep Bey ve Feyzi Bey yer alıyordu. Sekizinci sayfada “Noel Özel Sayısı” çıkacağı müjdeleniyordu.

P’st dergisinin ilk sayısının kapağında Theo’nun kaleminden “Zincirlerinin sağlamlığı Lozan’da test edildi” altyazısıyla yayımlanan karikatür bulunuyordu (üstte). P’st’in sinema ilanları da zengindi (altta). İBB ATATÜRK KİTAPLIĞI ARŞİVİ Dergideki karikatürler hem yurtdışı, hem de yurtiçi siyasetin nabzını tutuyor, zaman zaman sert eleştiriler içeren yorum ve değerlendirmeler yapıyordu.

İkinci sayıda “Okuyucularımıza” başlıklı yazıda “İkinci baskı yapmamızı zorunlu kılan sıcak bir karşılama yapan okuyucularımıza çok teşekkür ediyoruz” deniyor ve okuyuculardan çok sayıda fıkra, vinyet, karikatür, hikâye, mektup, haber ve yarışmalar geldiğini duyuruyordu. Derginin künyesi üstüne “le seul journal rédigé par ses propres lecteurs” yani “kendi okurları tarafından yazılmış tek gazete” ibaresi konulmuştu. Bu sayıda Ratip Tahir’in Darülbedayi ’den Bedia Muvahit Hanım ve Muhalefetin Güzelliği adlı karikatürleri ilgi çekiyordu. Muhalefetin Güzelliği adlı karikatürde Kâzım Karabekir Paşa, Refet Paşa, Rauf Bey ve Adnan Bey yer alıyordu. Derginin ilerleyen sayılarında karikatürlerin yanında çok sayıda sinemayla ilgili fotoğraflar da kullanılıyordu. Bunların arasında tam sayfa Greta Garbo, Ruth Chatterton, Maijorie King ve Joan Crawford gibi zamanının ünlü yabancı artistleri vardı. P’st dergisinin önemli bir özelliği de çok sayıda ilan almasıydı. Bilhassa İstanbul’daki eğlence yerlerinin ve sinemaların (Ciné Eclair, Ciné Luxemburg, Magic, Le Ciné-opera, Ciné Alcazar vb.) ilanları ilginçti. Dergimiz yazarlarından Gökhan Akçura bu ilanlardan yola çıkarak şu gözlemlerde bulunuyor: “Cumhuriyetin ilk yıllarında İstanbul’un eğlenTanin gazetesini yayımlayan Hüseyin Cahit (Yalçın) Bey, (üstte). Derginin 20 Aralık 1924 tarihli ilk sayısında Ratip Tahir imzasını “Bir Buket” başlıklı karikatürde dönemin kabinesinden isimler tasvir edilmiş (altta). Karikatürde soldan sağa, Maarif vekili Şükrü (Saracoğlu), Hariciye vekili Şükrü (Kaya), Başvekil Fethi (Okyar), Nafia (Bayındırlık) vekili Feyzi (Pirinççioğlu) ve Dahiliye vekili Recep (Peker) yer alıyordu.