Nâzım’ın bilinmeyen Hitler şiiri
Nâzım Hikmet’in bu şiiri ilk kez yayımlanıyor. II. Dünya Savaşı’nın başında Nazi Almanya’sının lideri Hitler hakkında ağır ifadeler içeren şiiri kaleme almış ama hiç yayımlanmamış.
Özgün Uçar
Nâzım Hikmet, Hitler’e olan öfkesini Nazizm’in Almanya’da çığırından çıktığı 1936 yılında Alman Faşizmi ve Irkçılığı kitabında yazılarıyla dile getirmişti. Ve Memleketimden İnsan Manzaraları’nda yer verdiği dizelerde. Nâzım Hikmet’in ilk kez gün yüzüne çıkan Hitler şiiri, Hitler’in şahsına yazdığı bilinen ilk şiiri. Şairin külliyatının belki de en sert, en ağır dizeleri. İşte, şairin “Ey yirminci asrın fantoma suratlı ibişi” diye gürlediği, Nâzım Hikmet’in bilinmeyen Hitler şiiri.
Nâzım Hikmet imzalı bir daktilo sayfasıyla, Büyükada’da Nâzım Hikmet’in yakın arkadaşının terekesinden çıkan, yeni ve şimdiye dek bilinmeyen Hitler şiiri, öfkeli, Nâzım Hikmet dizelerinin belki de en amansız dizeleri ve nereden bakarsanız Nâzım Hikmet’in o kendine has özel dili. Nâzım Hikmet, “Ey diplomasız Mareşalin arkadaşı, Echel Onbaşı” diye başladığı bu ilk kez ortaya çıkan şiirde “Ey taçlılar yerine geçen Kırık Haçlı canavar… / Yirminci asrın geçmişlerine taş çıkartan / Milyonlarca katilin ruhunu taşıyan barbar…” diye adeta Alman faşizmine ve ırkçılığına gürlüyor.
Şiir nasıl ortaya çıktı?
Meşhur kimya mühendisi ve hocası 1907 Selanik doğumlu, Nâzım Hikmet’in yakın arkadaşların
dan Ali Tarık Artel’in Büyükada’da Alman eşinin terekesinden çıkan belgeler, Nâzım Hikmet’in Nazizm ve Hitler öfkesine yeni ve bilinmeyen bir şiiri de ekleyecek cinsten.
İstanbul’un eski sahaflarından Zeyrek Sahaf’ın Ali Tarık Artel’in Büyükada’daki Alman eşinin terekesini satın almasıyla başlayan süreç, o belgeler içinden çıkan Nâzım Hikmet imzalı bir daktilo sayfasında Nâzım Hikmet külliyatına yeni ve bilinmeyen bir şiiri katmanın da yolunu açtı. Zeyrek Sahaf’ın şiiri araştırmam, kime ne zaman yazıldığını kamuoyuyla paylaşmam için bana armağan ettiği Nâzım Hikmet imzalı tek daktilo sayfasına yazılı başlıksız şiir, büyük şairin tozlu raflar arasından çıkan bilinmeyen bir Hitler şiirini müjdeledi.
Yapı Kredi Yayınları’da Nâzım Hikmet külliyatının eksiksiz ve sansürsüz bir şekilde okura ulaşması için çaba sarf eden Yücel Demirel Hoca ile de yaptığımız görüş alışverişi ve dönemin ruhu ekseninde irdelediğimiz Nâzım Hikmet şiirleri ve biyografisi bu tek daktilo sayfasına yazılmış başlıksız şiirde bize açıkça Adolf Hitler’i işaret etti. 30’lu yıllarda ve sonrasında Nâzım Hikmet’le dostlukları bulunan Ali Tarık Artel’in biyografisi onun da edebiyata meraklı olduğunun bir göstergesi ve Nâzım’la dostluğuna dair de bir ipucu: “Lise günlerinden itibaren küçük manzumeler, hicivler yazıyor. Bu çerçevede ‘Çelik ve Çekiç’ isimli bir çalışmasını, bunun yanı sıra H. de Motherlant’tan ‘Bekârlar’ (1939) adlı romanı ve J. Racin’den ‘Britannicus’ (1955) isimli manzum piyesi dilimize çevirerek yayınlıyor. Ayrıca gene 1950 yılında Marie Curie’nin iki ciltlik ‘Radyoaktivite’ adlı eserini de ilk cildi Ali Rıza Berkem’le birlikte olmak üzere Türkçe yayınlıyor.”
Artel’in terekesinden çıkan Nâzım Hikmet imzalı daktilo yazısı başlıksız şiir, çok öteden sadece dizelerinin diziliş şekliyle değil, sesiyle de bir Nâzım Hikmet şiiri olduğunu ve içerdiği hiciv tonuyla da amansız bir Hitler taşlaması olduğunu adeta bağırıyor.
Nâzım Hikmet şiirinde Hitler için “milyonlarca katilin ruhunu taşıyan barbar” , “yılan dilli, midesi zilli aç köpek” gibi benzetmeler yapıyor.
Şimdiye dek bilinmeyen, eserleri arasında yer bulmayan öfkeli hicivler içeren bu şiiri gerek benzetmeleri, gerek üslubuyla bize Adolf Hitler’i işaret ediyor.
Nâzım Hikmet’in Hitler’e dair yazmış olduğu bilinen bir düz yazı kitabı ve Memleketimden İnsan Manzaraları kitabında geçen kimi dizeleri var. Düz yazılar içeren 1936 yılında basılan 96 sayfalık Alman Faşizmi ve Irkçılığı kitabının kapağında şöyle bir not var: “Bu kitap: Théodor Balk’ın Races Myte Et Verite, Ernst Henri’nin Hitler Over Europe, B. M. Bernardiner ’in Filosofia Niçe i Faşism isimli eserlerinden iktibas edilip toplanmıştır.” Kitapta ayrıya iki başlıkta iki bölüme ayrılmış: Tarihin akışında ırk nazariyeleri ve Irkçığın cennetinde.
Bu şiir Nâzım Hikmet külliyatının Hitler’in şahsına yazılmış bilinen ilk şiiri olmasıyla da önem taşıyor.
Neron düşünceli hain!
Şiirde geçen ifadeler, 8 Eylül 1941’de Bursa Cezaevi’nde radyodan Leningrad (St. Petersburg) kuşatması haberini alan şairin üç yıla yakın sürecek bu kuşatma yıllarında Nazizm’e ve Hitler’e büyük bir nefret ve öfkeyle bu şiiri yazmış olduğu ihtimalini akla getiriyor. Nâzım Hikmet bu şiiri 1940’lı yılların başında yazmış olabilir.
Eçhel, cahil bilgisiz demek. Şiirde geçen “Ey diplomasız Mareşalin arkadaşı, / Echel Onbaşı” ifadesi I. Dünya Savaşı sırasında Hitler’in Bavyera ordusunda gefreiter (onbaşı) olarak görev yaptığı döneme ve onunla özdeşleşmiş bu ilk dönem onbaşı rütbesine vurgu yapıyor.
Şiirin en başındaki diplomasız mareşal benzetmesinin ise Hitler’in müttefiki İtalya’nın lideri Mussolini’yi (askeri eğitimi olmayan Benito Mussolini savaş boyunca askeri üniforma giymiş ve kendisini “duçe” ilan ettirmişti) kastetmiş olduğunu düşündürüyor. Şiirde geçen “Lendroux ruhlu, Neron düşünceli hain / Senin Meşhur olmak için katilden, / Adam öldürenden ne farkın var” ifadesindeki Lendroux, Henri Désiré Landru adlı bir Fransız seri katile denk düşüyor. Landru, on bir cinayetin sorumlusu olarak, 25 Şubat 1922’de giyotinle idam edilir ve o yıllarda Türkiye dahil bütün dünya kamuoyunun gündeminde yer alır. Daha sonra da bir öfke olarak, bir seri katil simgesi olarak akıllara kazınır.
Hitler’in adamı Hermann Göring
Yine şiirde geçen, “Aynı cinsten hurda bir kadının / Mahsulü olan Goering de / Belki döğüşürdü bir sirkte…” dizesindeki Goering, 1920’lerin ilk yarısından 1940’lara uzanan bir figürdür. 1923 yılında Nazi Partisi’ne katılan, hava kuvvetleri komutanı Hermann Wilhelm Göring’e Adolf Hitler, 1923 yılında Oberster Sa-führer rütbesiyle Sturmabteilung’un komutasını verdi. Daha sonra Nazi Partisi önderlerinden, Nazi Polis Devleti’nin kurucularından olan Göring, Hitler’in en yakınındaki birkaç isimden biriydi. Yine, “Diplomatların şımarık haydudu, Ey taçlılar yerine geçen Kırık Haçlı canavar…” dizeleri Adolf Hitler’in Nazi Partisi Bayrağı’ndaki swastika’ya (gamalı haç) bir gönderme içeriyor.
Şiir imgelemleri ve metaforlarıyla büyüleyici, soluksuz okunacak bir şiir. Adeta bir bildiri, Hitler’e ve onun şahsında taşıdığı faşizm, Nazizm fikrine karşı bir başkaldırı beyannamesi.
Nâzım Hikmet’in şimdiye dek bilinmeyen bu başlıksız, daktiloyla yazılmış matbu imzalı şiirini, külliyatına girmesi, onun velut ve üretken kaleminin doğumunun ardından geçen bir asır sonra dahi üretmeye devam ettiğini araştırmacılarına ünlemesi ve ilgililerinin bakış açısıyla, yer yer ağır ifadeler içeren bu şiirin bir fikir tartışmasına vesile olması umuduyla olduğu gibi yayınlıyoruz.
“Ey diplomasız Mareşalin arkadaşı, Echel Onbaşı;
Bir karış perçemle örtülü suratlı Mel’un herif
Ey merteğe elif
Diyecek kadar kafası vahşi
Ey yirminci asrın fantoma suratlı ibişi! Ey kahbe kundakcı,
Yangına gaz sıkan tulumbacı!...
Lendroux ruhlu, Neron düşünceli hain
Senin
Meşhur olmak için katilden,
Adam öldürenden ne farkın var,
Ey taçlılar yerine geçen Kırık Haçlı canavar… Yirminci asrın geçmişlerine taş çıkartan Milyonlarca katilin ruhunu taşıyan barbar… Medeniyete pusu
Kurmak için insan şekline giren kudus yavrusu… Ey yılan dilli
Miğdesi zilli
Aç köpek
Ödelek…
Diplomatların şımarık haydudu,
Hangi meş’um gecede, hangi kaltak
Hangi alçak
Hangi kahbe doğurdu.
Baban…
Hayır, hayır yalan, yalan!
Senin baban… Onu gördün mü sen hiç… Ey anasının son müşteriden
Cüzamlı, vebalı, sarhoş katil bir serseriden Peydahladığı mel’un piç…
Keşke anan taş doğursaydı,
Ve meçhul baban
Sefil aşkını dökmeden kudursaydı; Şüphesiz bugün
Ve yarın da
Ve bütün insanlık beraber
Bayram, düğün
Yapacakdı, senin yamyamların da
Aynı cinsten hurda bir kadının
Mahsulü olan Goering de
Belki döğüşürdü bir sirkte…
Ve muhakkak, rüyasında eline almadan mareşallik Asâsını
Ömrü süruru
Haydutlarla batakhanede geçerdi.
Ve belki bir bankanın kasasını Soyarak senin ananla yerdi.
Ne o, ne bu
Olmadan hiç biri
Elinizdeki kiri
Dökerek milyonların kesik südüne Tüy diktiniz şecerenizin üstüne.”