001 No’lu Foto Muhabiri: Ferid İbrahim

Cengiz Kahraman

Ferid İbrahim Bey, Türkiye’nin fotoğrafçılık tarihinde çok özel bir yerde durur. Sultan Abdülhamit iktidarından başlayarak sonrasında hem II. Meşrutiyet hem de Cumhuriyet döneminde uzun yıllar fotoğrafçılık yapmış ve ilk “foto muhabiri” kimliğini o taşımıştır.

Türk basın tarihinde ilk fotoğraflar 1874 yılında Medeniyyet dergisinde yer aldı. Dönemin tanınmış devlet adamlarının Abdullah Biraderler tarafından çekilmiş portreleri, renkli fotoğrafların dört renkten tekrar oluşturularak basılmasında kullanılan teknik olan “tramlama tekniği” henüz bilinmediği için farklı yöntemlerle basıldı. Daha sonra Musavver (Resimli) Medeniyet adını alan derginin bazı sayıları gördüğü ilgi üzerine ikinci kez basıldı ve bu sayılardaki fotoğraflar elle renklendirildi. İngiliz asıllı fotoğrafçı, hakkak ve model ustası James Robertson, İstanbul’a Darphane’de çalışmak üzere 1841 yılında gelmişti. İstanbul’da 1854 yılında Kırım Savaşı ile ilgili çektiği fotoğraflardan yapılan illüstrasyon Londra’da I’llustrated London News dergisinde yayımlandı. Robertson’un objektifiyle tanıklık ettiği bu anlar, Osmanlı topraklarında çekilen ilk haber fotoğrafları kabul ediliyor.

1900’lü yılların başından itibaren basında Abdullah Biraderler, Sebah & Joaillier, Febus, Vafidis gibi dönemin fotoğrafçılarının çektiği kareler yayımlandı. Muhit dergisinde ilk fotoğrafları yayımlanan Kenan Reşit (Erginsoy) Bey, 1909’dan itibaren Resimli Kitab dergisinin kadrolu foto muhabiri oldu. Sonraki yıllarda sinema alanında çalışarak görüntü yönetmenliği yapan Kenan Reşit Bey, bugüne kadar bilinen ilk foto muhabiri sayılabilir.

Ferid İbrahim Bey okul arkadaşı Faik Sabri (Duran) Bey’in önerisiyle Resimli Kitab ve Musavver Muhit dergilerinin idari işlerinde çalışmaya 1909 yılında başladı. Resimli Kitab dergisinin o zamanki foto muhabiri Kenan Reşit işten ayrılınca derginin foto muhabiri

Ferid İbrahim oldu. Çocuk yaşlarından itibaren fotoğraf çekmeye merakı olan Ferid İbrahim’e ilk fotoğraf makinesini, annesi 14’üncü yaş gününde hediye etmişti. Ferid İbrahim merak ve birikimleri sayesinde Resimli Kitab’ın fotoğraflarını çekmeye başladı. İlk olarak 31 Mart Vakası sırasında çektiği fotoğraflar dergide imzası olmadan yayımlandı. İkdam gazetesinde kadrolu olarak çalışan Ferid İbrahim, 1914 yılında “001 numaralı ilk foto muhabiri” kimliğini aldı. Böylece Ferid İbrahim resmen kayıtlara geçen ilk foto muhabiri olarak basın tarihine adını yazdırdı.

Foto muhabirliği alanında bir öncü sayılan Ferid İbrahim, ayrıca İngiltere’de Daily Graphic, Fransa’da L’illustration, Avusturya’da

Blan, Almanya’da Die Noche, Tagblatt, Illustrierte Zeitung dergi ve gazetelerinin de Türkiye temsilciliğini yaptı. Görüntü yönetmeni olarak da dönemin önemli olaylarına tanıklık eden Ferid İbrahim, 30 Ağustos 1924’te Mustafa Kemal Paşa ve Kurtuluş Savaşı komutanlarının katılımıyla Afyon Kocatepe’deki Meçhul Asker Anıtı’nın açılışını filme aldı. Ferid İbrahim’in çektiği fotoğraf ve filmler Türkiye’nin görsel belleğine büyük katkı sağlamıştır.

Piyer Loti İstanbul’da

Balkan Savaşı, 30 Mayıs 1913’te imzalanan anlaşmayla sona ermişti. Edirne’nin 21 Temmuz 1913’te geri alınışından sonraki günlerde ünlü Fransız yazar Piyer Loti, İstanbul’a geldi. Piyer Loti, Phrygie vapuruyla geldiği İstanbul’da Galata Rıhtımı’nda karşılandı. Padişah Mehmed Reşad Efendi tarafından kendisine tahsis edilen bir arabayla Müdaffa-i Milliye Cemiyeti tarafından Sultan Selim Mahallesi’nde kendisine tahsis edilen eve gitti.

Fransız L’illustration dergisinin

3678 sayılı 23 Ağustos 1913 tarihli nüshasında meşhur Fransız yazar Piyer Loti’nin İstanbul’a gelişi foto muhabiri Ferid İbrahim’in çektiği karelerle okuyuculara duyuruldu. Dergide yayımlanan fotoğrafta şunlar yazıyor: M. Pierre Loti’nin İstanbul’a varışı. Ünlü yazar, “Türkiye’nin büyük dostu”, halk tarafından alkışlanırken.

İstiklâl-i Osmânî Bayramı

İhtifalci Mehmet Ziya Bey tarafından 1909 yılında Meclis-i Mebusan’a, “İstiklâl-i Osmânî Bayramı”nın millî bayram olarak kutlanması yönünde bir kanun teklifi verildi. Ancak Meclis’te tartışmalar sonucunda “II. Meşrutiyet’in İlanı” (10/23 Temmuz) millî bayram olarak kabul edildi. Istiklâl-i Osmânî Bayramı ise ilk kez 1913’te kutlanmaya başlandı ve bu bayram 1922 tarihine kadar sürdü. Bugün unutulmuş olan millî bayramlardan olan İstiklâl-i Osmânî Bayramı’nın ilk kutlanışı İkdam gazetesinde 2 Ocak 1914’te birinci sayfada Ferid İbrahim’in çektiği bu fotoğrafla duyuruldu. Fotoğrafta Beyazıd Merkez Rüştiyesi öğrencileri, 30 Aralık 1913’te, Osmanlı Devleti’nin kurulmasıyla Sultan Osman namına ilk hutbenin okunduğu gün olan 30 Aralık’ta Beyazıd’daki Darülfünun önünde düzenlenen törende görülüyor.

Veliefendi Çayırı’nda at yarışı

Bakırköy’de Veliefendi Çayırı’nda 6 Ekim 1915 Pazar günü Sonbahar At Koşuları yapıldı. İdman Mecmuası, 14 Kasım 1915 tarihli 10 numaralı sayısında bu önemli yarışmanın basında çok az yer aldığını yazdı:

“Taht-ı himaye-i hazret-i padişahide bulunan Islah-ı Nesl-i Feres Cemiyeti tarafından Müdafaa-i Milliye Cemiyeti’nin Edirne’de tesis edeceği darüleytam menfaatine olarak Veliefendi Çayırı Sonbahar At Koşuları icra edilmiştir. İstanbul’un spor hayatında pek mühim bir mevki tutan bu koşu hakkında yevmi gazeteler pek sathi malumat ile iktifa ettiler… Spor için sahifeler tahsis eden gazeteler bile pek az yazdı…”

Yarışmanın ödül törenine ait bu fotoğrafı Ferid İbrahim çekti.

Abdülmecid Efendi’nin biat töreni

24 Kasım 1922 günü Topkapı Sarayı’ndaki Hırka-i Şerif Dairesi’nde biat töreni gerçekleşti. Törene Refet Paşa, Birinci Millet Meclisi’nin en yaşlı üyesi olan Sinop Mebusu Şerif Bey, İstanbul’da bulunan mebuslar, din görevlileri, sivil ve askeri yöneticiler katıldı. İstanbul’daki camilerde Türkçe hutbeler okundu. Cuma namazı için gidilen Fatih Camii’nde, yeni halife adına Müfid Efendi tarafından ilk defa Türkçe hutbe okundu. “Küçük cihaddan büyüğüne döndük” mealindeki hadis-i şerifi konu alan hutbede, “büyük cihad” cehalete karşı savaş diye yorumlandı. Yeni halife İslam âlemine bir beyanname neşrederek kendisini seçen meclise teşekkür etti Ferid İbrahim Bey’in çektiği bu tarihi fotoğrafta Hırka-i Şerif Dairesi’nde Halife Abdülmecid Efendi tebrikleri kabul ediyor. Halife’nin arkasında ise şehzadeler görülüyor.

Bir yaş günü hatırası

Fotoğraf stüdyolarının vazgeçilmez aksesuarlarından olan fotoğraf albümüyle çektirilen fotoğraflar bir hatıra olması amacıyla akraba ve dostlara gönderilirdi. Ferid İbrahim’in stüdyosunda poz veren Gültekin adlı çocuk, 31 Aralık 1931’de çektirdiği bu güzel fotoğrafın arkasına şunları yazmış: “Yedi yaş senei devriyemin Nedime ablama hatırası. Gültekin Lüle.”

Kadınlar miting düzenledi

Kadınlara, belediye seçimlerine katılma, seçme ve seçilme hakkı tanıyan ‘Yeni Belediye Yasası’, TBMM’DE 3 Nisan 1930 tarihinde kabul edildi. 8 Şubat 1924’te kurulan Kadınlar Birliği bu kazanımı kutlamak amacıyla 11 Nisan 1930 Cuma günü Sultanahmet’te büyük bir miting düzenledi. Mitingin ardından katılımcılar Taksim Meydanı’na yürüyerek Atatürk Anıtı’na çelenk koyarak saygı duruşunda bulundular. Fransız L’illustration dergisi, 26 Nisan 1930 tarihli sayısında Ferid İbrahim’in çektiği bu fotoğrafı kapağında yayımladı.