Cumhuriyetin İstanbul hafızası

Cumhuriyetin ilk yıllarından kent hayatına dair gazete haberleri dönemin sosyal yaşamındaki değişimin en çarpıcı tanığı.

Kansu Şarman

Bir basın fotoğrafçısı sadece gazetesine olay veya mekânın görüntülerini çekip ulaştıran bir meslek erbabı mıdır? Yoksa kendi objektifinden gördüklerini, filme aldığı tanıklıklarını gelecek kuşaklara aktaran bir aracı mı? İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Daire Başkanlığı tarafından yayınlanan iki ciltlik “İstanbul Hafızası” adlı kitap bu sorunun yanıtını açıkça ortaya koyuyor. Cumhuriyetin ilanından hemen sonraki dönemin fotoğrafları ve bu fotoğrafların kullanıldığı gazete haberleri üzerinden İstanbul’un 1924 ile 1944 arasındaki 20 yıllık kent yaşamından çarpıcı örneklerle karşı karşıyayız. Metinler, haber ve fotoğraf arşivi çalışması Cengiz Kahraman ve Mehmet Yüce’ye ait kitaptaki fotoğrafların çoğunluğu fotoğraf tarihi araştırmacısı Cengiz Kahraman’ın uzun yıllara dayanan çalışmalarının sonucunda biriktirdiği malzemeden oluşuyor ve bir kısmının orijinali ilk kez yayımlanıyor. Kitapta yer verilen her bir haber İstanbul’un siyasi, sosyal, adli ve kültürel geçmişinden kimi siyasi, kimi aktüel, kimi de sıradan örnekleri arasından seçilmiş. Böylece Bolşevik Devrimi’nin liderlerinden Lev Troçki’nin İstanbul’a geldiği günde rıhtımda yürüyüşünden Maltepe’de Zirai Kredi Kooperatifleri’nin açılış törenine, Yunan sanatçıların Tokatlıyan Oteli’nin balo salonlarındaki konserinden İstanbul Radyosu’nun ilk yayın gününe, şehrin sokak isim ve numaralarını değiştiren memurların faaliyetlerine kadar pek çok gelişmeyi hikâyesi ve original fotoğraflarıyla görüyoruz. 1920’li yılların başından itibaren erken cumhuriyet İstanbul’unda basın fotoğrafçılığının ön endeki isimleri olan Namık Görgüç, Âli Ersan, Cemal Göral, Hilmi Şahenk, Faik Şenol, Selahattin Giz ve Jean Weinberg’in fotoğrafları bize cumhuriyetin ilanından sonra hızla yapılan inkılapların gündelik hayata getirdiği değişimi ve farklılıkları net biçimde gösteriyor. Kitabı hazırlayan Kahraman ve Yüce, çalışmanın hazırlık aşaması ko

nusunda şu bilgiyi veriyorlar: “Bu kitabın hazırlığında haber metinlerinin fotoğrafları desteklemesi birincil amaç oldu. Bunun için her fotoğrafın gazete ve dergilerde yayımlanan haberlerini bularak fotoğrafın ne zaman, ne amaçla ve kim tarafından çekildiğini anlattık. Bunu desteklemek için yayımlanan haberin kupürlerini de fotoğraf ve metinle birlikte kullandık. Bu yöntemi tercih etmemizin nedeni, hem fotoğrafın o günün anlayışıyla nasıl haberleştirildiğine, hem de mizanpaj ve basında fotoğraf kullanımına dikkat çekmekti. Ayrıca o gün kullanılan dil hakkında fikir verebilmek amacıyla haberlerden bazı alıntılar da yaptık.” Kitap aynı zamanda daha yirminci yüzyılın ilk yıllarında bir foto muhabirinin tanıklık ettiği anı, ışığı ve çekim açısını kısa bir süre içinde bir kareye bu kadar bu kadar ustalıkla nasıl sığdırabildiğinin ustaca örneklerini görmemiz açısından da önemli. Ancak ne yazık ki sınırlı sayıda basılan bu çalışma satışa sunulmamış. Sadece kurumlara gönderilen baskılarıyla sınırlı. Belki yakında sahaflar ve bazı müzayede evlerinin satışlarıyla bulmak mümkün olacaktır. Atlas Tarih dergisi olarak yazarının izniyle Fotoğraf ve Haberleriyle İstanbul Hafızası’nın sayfaları arasından küçük bir seçkiyi sizlerle paylaşıyoruz.

Beyoğlu’nda seçim kampanyası

Cumhuriyet gazetesinde 17 Ekim 1930 Cuma günü birinci sayfada yayımlanan fotoğrafta, Beyoğlu’ndan seçimlere bağımsız olarak katılan Sabri Bey’in seçim kampanyasında çalışan bir kadın görülüyor. Fotoğrafı Namık Görgüç çekmiş.

“Bu nasıl reklam?”

Cumhuriyet gazetesinde 4 Eylül 1930’da yayımlanan haberde, Tayyare Piyangosu için Eminönü Bahçekapı şubesine asılan iki ilan ağır bir tenkide uğramıştı.

Ayasofya’nın mozaikleri

Cumhuriyet gazetesi foto muhabiri Namık Görgüç tarafından çekilen ve 22 Kasım 1934 Perşembe günü beşinci sayfada yayımlanan bu fotoğrafta Profesör Thomas Whittemore Ayasofya’da kurulan iskelede mozaikleri inceliyor.

Aksaray’da trafik kazası

Cumhuriyet gazetesinde 13 Ocak 1927 Perşembe günü birinci sayfada yayımlanan fotoğrafta yüksek bir yerden kaza mahalli çekilmiş.

Boğaziçi sokakları

Akşam gazetesinde 20 Eylül 1932 günü kullanılan fotoğrafta,yenimahalle Kayıkhanesi yazılı sokak tabelası görülüyor. Fotomuhabiri Faik Şenol’un çektiği bu güzel fotoğraf kaybolmakta olan Boğaziçi hayatından güzel bir anı gösteriyor.

Otomatik meyhane

Cumhuriyet gazetesinde 27 Ağustos 1932 Cumartesi günü beşinci sayfada yayımlanan fotoğrafta İstanbul’daki ilk otomatik meyhanenin tezgâhı görülüyor.