ITTIHATÇILARIN ARKEOLOJIK MIRASI KAYIT ÇABASI

ORTADOĞU’NUN KADIM MIRASI-SURIYE, FILISTIN VE BATI ARABISTAN TARIHI ESERLERI, CEMAL PAŞA, TIMAŞ YAYINLARI, OCAK 2024

“Ortadoğu’nun Kadim Mirası”, 1917-1918 yılları arasında Theodor Wiegand adlı Alman bilim insanına, Suriye ve Filistin’de IV. Ordu Komutanlığı yapan Cemal Paşa tarafından ısmarlanmış önemli bir çalışma. Eserde Suriye, Filistin, Batı Arabistan ve Antakya’da yer alan 100 tarihi eser hakkında, Osmanlı Türkçesi ve Almanca olarak, fotoğraflarıyla birlikte bilgi verilmiş. Aslında kitap, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin kurucularından Ahmed Cemal Paşa’nın Birinci Dünya Savaşı döneminde Suriye ve Filistin’de bulunduğu sırada Alman antropologlara hazırlattığı bir rapordan oluşuyor. Cemal Paşa bu raporla Ortadoğu’da (Suriye, Filistin ve Batı Arabistan) hangi kadim mirası devraldığını kayıt altına almak istemiş ve böylelikle o tarihi eserleri tüm tafsilatıyla günümüze aktarmış. Petra’dan Mescid’i Aksa’ya, Harem-i Şerif’ten Kıyamet Kilisesi’ne, Antakya’daki Simon Kalesi’nden Halep’teki Cami-i Kebir’e, Şam’daki Emevi Camii’nden Palmyra’ya 100’den fazla fotoğraf bulunan çalışmada, bu eserlere ilişkin bilgiler de yer alıyor.

Aslında çalışma, bölgenin hem mimari açıdan gelişmesi hem de azalmaya başlayan devlet otoritesinin yeniden sağlanması amacıyla İttihad-ı İslam siyasetinin bir parçası olarak görülüyor. Enver Paşa, Şam’a İsviçreli Profesör Maximillian Zürcher’i mimari danışman olarak göndermiş, Cemal Paşa da bölgedeki arkeolojik eserlerin kayıt altına alınmasına ve korunmasına yönelik çalışmalar yapmış. Yazıldığı dönemin üstünden yalnızca bir asır geçmiş olmasına rağmen çalışmada yer alan tarihi eserlerden birçoğunun günümüze kadar ulaşmadığını da hatırlatırsak, eserin önemi daha da iyi anlaşılıyor.