bir konut ütopyasının korunması: modern mimarlık mirasının belgelenmesi ve sürekliliğinin sağlanması, örnek çalışma: ataköy-istanbul
* I. Uluslararası DOCOMOMO Çalıştayı, İstanbul – Türkiye, 18-26 Eylül 2006
DOCOMOMO_Türkiye, IX. Uluslararası DOCOMOMO Konferansı kapsamında 18-26 Eylül 2006 tarihleri arasında Ataköy–İstanbul’da bir Uluslararası DOCOMOMO Çalıştayı düzenlemiştir.
Çalışma alanı olarak seçilen Ataköy, İstanbul’un ilk kent alanı dışında konumlandırılmış toplu konut bölgelerinden biridir; çalışma konusu ise “Bir Konut Ütopyasının Korunması: Modern Mimarlık Mirasının Belgelenmesi ve Sürekliliğinin Sağlanması, Örnek Çalışma: Ataköy – İstanbul” olarak belirlenmiştir. Ataköy, kentsel ve mimari nitelikleri kadar bu özelliklerinin modern mimarlık mirası kapsamında yeniden değerlendirilmesinin gerekliliği nedeniyle seçilmiştir. Projenin ilk aşamalarını oluşturan I. ve II. Kısımlar bugün geç 1950’ler ve 1960’lar kent planlama ve mimarlığının ikonik örnekleri haline gelmiştir. Bugün öne çıkan bir sorun olan alanın sürekliliğinin sağlanarak korunmasının, bu konuda yapılacak önerilerin de temelini oluşturması hedeflenmiştir. ataköy I. ve II. kısımlar, sosyo-kültürel donatılar, plaj ve turistik tesisler
Türkiye Emlak Kredi Bankası A.O. Ataköy (I. ve II. Kısımlar, sosyo-kültürel donatılar, plaj ve turistik tesisler) Projesi, kontrollü yapılaşma ve bunun mimarlığa yansımaları, 1950’lerin hızlı kentleşmesi ile 1961 Anayasası ardından gelişen sosyal devlet yaklaşımları arasında yaşanan tarihsel bir dönüm noktasına işaret etmektedir. 1955 yılında banka tarafından satın alınan ve İstanbul’un batı gelişme koridoru üzerinde yer alan büyük bir arsanın Bakırköy ucunda başlayan proje, açılan uluslararası yarışmanın sonuçsuz kalmasının ardından, Ertuğrul Menteşe liderliğinde ve Luigi Piccinato danışmanlığında Baruthane Proje Ofisi’nde istihdam edilen veya danışmanlık yapan, aralarında Tuğrul Akçura, Firuzan Baytop, Nejat Erem, Ergün Ersöz, Muhteşem Giray, Şevket Koç, E. Kömürcüoğlu, Hamdi Şensoy, Yümnü Tayfun gibi isimlerin yer aldığı bir grup mimar tarafından tasarlanmıştır.
Ataköy I. ve II. Kısımlar olarak anılan ve tamamı Bakırköy 18 Pafta 564 Parsel üzerinde yer alan bu uydu kent aşağıdaki parçalardan oluşmuştur: I. Kısım (1957-62) 3-13 katlı 52 yapı içerisinde 662 konut birimi, II. Kısım (1959-64) ise 2-12 katlı 38 yapı içerisinde 852 konut birimi içerirken, dairelerin büyüklüğü 93-248 m2 arasında değişmektedir. Ataköy İlkokulu, yaklaşık 7.000 kişi olarak planlanan mahalle sakinlerine hizmet etmek üzere 400 öğrenci için 10 derslikli olarak düzenlenmiştir; ayrıca bir yönetim bloğu ile bir çok-amaçlı salon bulunmaktadır. Ayrıca I. ve II. Kısımlarda semt sakinlerine hizmet eden birer ticari merkez yer almaktadır. Sağlık, çevre, ulaşım, ticaret, eğitim ve rekreasyon altyapıları dahil her detayında modernist planlama ve tasarım ilkelerini yansıtan farklı büyüklükte fakat benzer mimari dile sahip bu yapılar büyük yeşil alanlar içine yerleştirilmiştir.
Konut birimlerinde, plan ve cephe düzenlerinin tasarım özellikleri, modernist yaklaşımın nitelikli örnekleridir. Serbest planlar, iyi aydınlatılmış mekânlar, büyük pencereler, mimari tasarımın bir parçası olan tesisat sistemleri, servis kovaları,
bacalar, pilotiler üzerinde yükseltilmiş binalar ve betonarme pergolalarla bezenmiş düz çatılar ve pastel tonlar arasında cesur canlı renkler kullanan kübist cephe düzenleri modernist kalıpları izler.
Bu niteliklere ek olarak yapılarda fiziksel çevre kontrolüne önem verilmiş, tüm yaşam mekânları güneye yöneltilmiş, binalar gölgeleri birbirinin üzerine düşmeyecek şekilde yerleştirilmiş ve hem içeride hem dışarıda doğal hava akımı sağlayacak çözümler geliştirilmiştir.
Sahil yolunun (Kennedy Caddesi) güneyinde yer alan turistik tesisler ise mimarisi yine aynı modernist yaklaşımı yansıtan, bugün artık mevcut olmayan Ataköy Plaj Tesisleri ile A, B ve C Motelleri ve kamp alanından oluşmuştur; motellerin bulunduğu alanda ayrıca Osmanlı dönemi Baruthane Tesisleri’nin parçası olan bazı yapılar da mevcuttur. Ataköy I.-II. Kısımlar ile bunlara ait donatılardan oluşan “uydu kent”, bugüne dek ulusal ve uluslararası pek çok yayın ve araştırmanın konusunu oluşturmuştur.
Sonuç olarak, Ataköy I. ve II. Kısımlar olarak tanımlanan ve Türkiye modern mimarlık ve planlama tarihinin önemli bir örneğini oluşturan alanın bugüne dek gerek tek yapı ölçeğinde gerekse peyzaj ve açık alan düzenlemeleriyle birlikte kentsel ölçekte korunmuş olmasının en önemli nedenlerinden biri, mevcut yapıların genel olarak konut ve yapı ölçeğinde özel olarak konut, ticaret, turizm ve eğitim biçiminde tanımlanan özgün işlevlerini sürdürmesi ve alanın mimari niteliği ve kentsel bütünlüğünün bozulmamış olmasıdır.
Envanter, Teknoloji, Kent Planlaması + Peyzaj ve Kuram + Eğitim alanlarında çalışan DOCOMOMO Uluslararası Uzmanlık Komiteleri üyeleri ile yüksek lisans ve doktora düzeyinde öğrenciler ve ilgili disiplinlerde çalışan öğretim üyelerinden oluşan katılımcılar, bu yerleşim alanını belgeleme ve koruma yönlerinden inceleyerek değerlendirmişlerdir. Çalıştayın YTÜ, İTÜ, DEÜ, ODTÜ ve MSGSÜ üniversitelerinin temsilcilerinden oluşan Düzenleme Komitesi, farklı ülkelerden 16 üniversiteden toplam 20 öğretim üyesi ile 80 yüksek lisans ve doktora öğrencisini bu çalışmaya davet etmiştir. Amaç, birbirimizin deneyimlerinden yararlanarak sürdürülebilir koruma için birlikte yeni öneriler geliştirmek olarak tanımlanmıştır. Çalıştay sonunda üretilen ve Türkiye’de modern mimarlık mirasının korunması konusunda geliştirilen stratejiler konusunda bir ilk teşkil edecek olan belgeler, Ankara’da gerçekleştirilen Uluslararası DOCOMOMO Konferansı kapsamında da sunularak tartışmaya açılmıştır.
çalışma grupları
01 Peyzaj Sistemi
02 Hareket ve Algılama”
03 “Yapılı Çevre”
3A I. Kısım Yapıları
3B II. Kısım Yapıları 3C Sosyo-kültürel Altyapı 3D “yapım sistemleri” 04 Yapı Fiziği
05 Endüstri Tasarımı
06 Ütopya analiz ve değerlendirme görsel belgeleme
katılımcı üniversite ve fakülteler
1. UQAM | Université du Québec à Montréal, École de Design
2. Royal Danish Academy of Fine Arts, School of Architecture
3. Technische Universität Berlin, Fachgebiet Bau- und Stadtbaugeschichte 4. Fachhochschule Frankfurt am Main, Fakultät die Architektur
5. Universität Karlsruhe, Fakultät die Architektur 6. Israel Institute of Technology Haifa, Faculty of Architecture and Town Planning
7. Facoltà di Architettura, Università di Roma 3 8. Facoltà di Architettura, Aldo Rossi, Università di Bologna
9. Facoltà di Architettura, Politecnico di Milano 10. Technische Universiteit Delft, Faculteit Bouwkunde
11. Universidad de Sevilla, Departamento Historia, Teoría y Composición Arquitectónicas
12. Dokuz Eylül Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi 13. İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi
14. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi
15. Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi
16. Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi
organizasyon komitesi
Maristella Casciato (başkan, DOCOMOMO_International)
Ola Wedebrunn (başkan,
DOCOMOMO ISC/Technology)
Ebru Omay Polat (çalıştay koordinatörü, eş başkan, DOCOMOMO_Türkiye)
Nilüfer Baturayoğlu Yöney (çalıştay koordinatörü, sekreter, DOCOMOMO_Türkiye) Cana Bilsel (üye, DOCOMOMO_Türkiye)
Ela Gönen (üye, DOCOMOMO_Türkiye)
Emel Kayın (üye, DOCOMOMO_Türkiye)
Yiğit Evren (üye, DOCOMOMO_Türkiye)
organizasyon komitesi asistanları
Yasemin Hacıkura, Tuğçe Ercan, Gözde Şarlak, Esra Mancı, Anıl Öktem, Selin Karsan sunumlar
Tarih: 18 Eylül 2006, Pazartesi
09.00-12.30
Yer: 127 No.lu Sınıf, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Taşkışla, Taksim
9.00-09.30 | açılış konuşmaları
Prof. Dr. Cengiz Giritlioğlu, Dekan, İTÜ Mimarlık Fakültesi
Ebru Omay Polat, Nilüfer Baturayoğlu Yöney, çalıştay koordinatörleri, DOCOMOMO_Türkiye 09.30-10.00 | açılış sunuşu
Doç. Dr. Maristella Casciato, başkan, DOCOMOMO_International
10.15-11.00 | “Kent ve Kolektif Bellek / Kentsel Proje olarak Ataköy”
Prof. Dr. Güzin Konuk (MSGSÜ, İstanbul) 11.00-11.45 | “Ataköy’ü Modern Miras olarak Yeniden Değerlendirmek: Eleştirel Bir Bakış” Prof. Dr. Murat Güvenç
(Bilgi Üniversitesi, İstanbul)
11.45-12.30 | “Ataköy’ün Planlaması ve İnşası: Deneyimler ve Anılar”
Prof. Dr. Muhteşem Giray
(MSGSÜ, IMB, İstanbul)
Tarih: 19 Eylül, 2006, Salı 09.30-12.30
Yer: Oditoryum, T Blok, Yıldız Teknik Üniversitesi, Beşiktaş
09.30-09.45 | açılış konuşması
Prof. Dr. Emre Aysu, Dekan, YTÜ, Mimarlık Fakültesi
09.45-10.30 | “Modern Bakışı Korumak–Farum Merkezi Örneği 1976”
Dr. Ola Wedebrunnn (başkan, DOCOMOMO ISC/Technology and Royal Academy Copenhagen)
10.45-11.30 | “Berlin’deki Savaş Sonrası Dönem Modern Yapılarının Koruma Sorunları ve Restorasyon Uygulamaları”
Dr. Anke Zalivako, Dr. Stefan Breitling
(TU Berlin)
11.30-12.00 | “Ataköy’de Alan Kullanımı”
Nilüfer Baturayoğlu Yöney (DOCOMOMO_Türkiye)
notlar
DOCOMOMO_Türkiye’nin DOCOMOMO_International ile ortak düzenlediği bu çalıştay, örgütün bu kapsamdaki ilk öğrenci çalıştayı olmuştur. Sonuçlar 26 Eylül 2006’da İTÜ Mimarlık Fakültesi Taşkışla binasında yapılan bir toplantıda ve 28 Eylül 2006’da Ankara’da IX. Uluslararası
DOCOMOMO Konferansı kapsamında sunularak değerlendirilmiş ve üretilen malzemeler Konferans süresince (27-29 Eylül 2006) Ankara’da sergilenmiştir.
Çalıştay’ın sonuçları, DOCOMOMO_Türkiye tarafından;
• 14 Mayıs 2008, Edinbourgh - İskoçya’da
RCAHMS Semineri kapsamında “How to Preserve a Housing Utopia: Ataköy Settlement: 1. International DOCOMOMO Student Workshop” “Identifying Scotland – Context And Collaboration Workshops” toplantısında ve
• 11-12 Mayıs 2010 tarihinde, Londra-İngiltere’de
English Heritage sponsorluğunda, Survey of London tarafından organizasyonu yapılan Recording the Fabric of Great Cities toplantısında, “Documenting Modern Heritage in Istanbul: Docomomo International Student Workshop” başlığıyla sunulmuştur.
II. Kısım’da eğitime devam eden Ataköy İlköğretim Okulu T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı İstanbul 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 11.05.2006 tarih ve 101 numaralı kararı ile “Türkiye Mimarlığı’nın Uluslararası üslup niteliklerini yansıtan, ünlü bir mimarın eseri ve örnek bir yapı olarak dönemini simgelemesi ve bu niteliğinin bu alanda uzmanlaşmış uluslararası bir örgüt olan DOCOMOMO tarafından da kabul edilmiş olması bakımından ve 5226 sayılı yasayla değişik 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 6. maddesindeki özellikleri taşıması nedeniyle” kültür varlığı olarak tescil edilmiştir.
DOCOMOMO_Türkiye tarafından 13.03.2007 tarihinde T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yapılan 13.04.2006 onanlı 1/5000 ölçekli Ataköy Turizm Merkezi Nazım İmar Planı uyarınca, “İstanbul Ataköy Turizm Merkezi Bakırköy İlçesi 18 Pafta 564 Ada Uygulama İmar Planı ölçek: 1/1000” başlığı ile 15.01.2007 tarihinde tasdik olunan ve 14.02.2007 tarihinde askıya çıkarılan Uygulama İmar Planı’na yapılan itiraz ve Bakırköy, Ataköy I. ve II. Kısımların ve A, B, C motellerin yer aldığı 564 no’lu adanın, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 7. maddesi ve Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’nun 720 sayılı ilke kararı çerçevesinde (Kentsel Sit Alanı olarak) değerlendirilmesi konusundaki başvurusu olumsuz sonuçlanmıştır.