akm: bir temsiliyet sahnesinde kronolojik “koruma” öyküsü
Ekim 1946
Opera binası olarak August Perret tarafından projelendirilen, Feridun Kip ve Rükneddin Güney tarafından güncellenen yapının temeli Taksim Meydanı’nda atıldı.
1953
İstanbul Belediyesi, bütçe yetersizliği sebebiyle inşaatı Hazine’ye devretti.
1956
Proje, Bayındırlık Bakanlığı tarafından Mimar Hayati Tabanlıoğlu’na verildi.
1969
Hayati Tabanlıoğlu’nun tasarımı olan “İstanbul Kültür Sarayı” bazı bölümleri tamamlanmış olarak açıldı. “Saray” adı tartışmalara yol açtı.
27 Kasım 1970
’Cadı Kazanı’’ eserinin temsili sırasında çıkan yangında yapı büyük zarar gördü. Temsili izlemeye gelen binlerce insanın tahliyesi rahatlıkla sağlandı ama yangının nedeni bulunamadı.
1977
Yapının “Atatürk Kültür Merkezi” adıyla yeniden açılışı Ekim ayında yapıldı. 1993
Koruma kurulu kararıyla binanın bulunduğu alan “kentsel sit alanı”, yapı da “korunması gerekli kültür varlığı” olarak tescil edildi.
06 Ocak 1999
İstanbul II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu; 6 Ocak 1999 gün ve 10521 sayılı kararı ile “… Atatürk Kültür Merkezi’nin, Cumhuriyet’in simgesi olan Taksim Cumhuriyet Alanı’nı (Taksim Meydanı) kuran öğelerden biri olması, Cumhuriyet Anıtı’nın, tarihi su yollarının Taksim’deki dağıtım noktası olan I. Sultan Mahmut dönemi yapılarından türünün tek örneği, gayrimenkul eski eserler ve anıtlar yüksek kurulunun 24.03.1962 gün ve 1804 sayılı kararı ile tescilli tarihi Maksem’in, kentin önemli yeşil alanlarından olan Taksim Gezisi’nin ve bunların oluşturduğu aksta bulunan Atatürk Kültür Merkezi’nin birbirinden ayrılmaz ve Taksim Cumhuriyet alanı ile bir bütün olduğu yönüyle anılan bu anıtların tümünün korunması gerektiğine; Atatürk Kültür Merkezi’nin, kültür merkezi işlevi de gözönünde bulundurularak, 2863 sayılı yasanın 6. ve 7. maddeleri gereği korunması gerekli kültür varlığı olarak tescil edilmesine…” karar verildi.
12 Aralık 2005
Kültür Bakanlığı İstanbul I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından 6.12.1998 tarih, 607 No’lu toplantısında, 06.01.1999 tarih, 10521 sayılı kararı ile kültür varlığı olarak tescil edilmiş bulunan Atatürk Kültür Merkezi’nin yıkılacağı ve yerine yeni bir kompleks yapılacağı haberleri basında yer almaya başladı.
6 Aralık 2006
İstanbul II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu 06.12.2006 gün 689 sayılı kararı ile Atatürk Kültür Merkezi’nin rölövesini onayladı.
14 Şubat 2007
Kültür Bakanlığı, İstanbul II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’na başvurarak, korunması gerekli kültür ve tabiat varlığı olarak tescil edilmiş olan Atatürk Kültür Merkezi’nin tescil kararının iptalini istedi.
Kurulda tescil iptalinin görüşüldüğü, İstanbul’un 2010 kültür başkenti olması nedeniyle, yeterli kapasitede, yapısal ve ekonomik sorunları olmayan, çağdaş ve “Cumhuriyet’i ve Atatürk’ü” simgeleyecek yeni bir yapının, yine “Atatürk Kültür Merkezi” adıyla aynı yerde inşa edilmesi; yeni yapılacak yapının uluslararası bir mimari proje yarışması ile elde edilmesi söz konusudur.
İstanbul II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 14.02.2007-848 sayılı kararıyla; “İstanbul İli, Beyoğlu İlçesi, 750 ada, 104 parselde bulunan Atatürk Kültür Merkezi’nin tescil kaydının kaldırılmasına ilişkin talebin değerlendirilebilmesi için, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü’nün 22.01.2007 gün 9175 sayılı yazısında belirtilen, statik açıdan yeni düzenlemelere ihtiyaç duyulduğu ve deprem güvenliğinin eksikliğine ilişkin üniversitelerin ilgili bölümlerinde görevli öğretim üyelerinin hazırlayacağı bilimsel rapor ile mevcut AKM binası yerine, İstanbul I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 06.01.1999 gün 10521 sayılı tescil kararında da belirtildiği üzere, AKM’nin Taksim Cumhuriyet Meydanı’nda olması ve kültür merkezi işlevi de göz önünde bulundurularak, yapılması düşünülen yeni Atatürk Kültür Merkezi’ne ilişkin ihtiyaç programı ve programa göre yapılması düşünülen yapının bir konsept proje olarak Kurulumuza sunulması gerektiğine karar verildi.”
2007
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın talebiyle Sakarya Üniversitesi’nin 2007’de hazırladığı yapının betonarme taşıyıcı sisteminin dayanımı hakkındaki raporda, binanın takviye edilmesi gerektiği belirtildi.
21 Şubat 2007
Basın açıklaması: İstanbul Atatürk Kültür Merkezi, Cumhuriyet dönemi mimari mirası kapsamında döneminin simgesel bir yapısıdır, yıkılmamalıdır. AKM’nin yıkılmasına yol açabilecek gelişmeleri değerlendiren Mimarlar Odası bir rapor hazırlamış ve kamuoyunun, ilgili kuruluşların dikkatine sunmuştur.
“AKM’nin günümüze yakın bir süreçte tasarlanması ve inşa edilmesinin, zaman boyutu açısından herhangi bir olumsuzluk yaratmadığı açıkça görülmektedir. Bir diğer deyişle, çok yakın geçmişte yapılmış bir yapı da kültür varlığı niteliği kazanabilir. AKM’nin Türkiye’nin
1970’li yıllarda, kültürel etkinliklerin en yoğun olduğu kentinde, toplumun kültürel gereksinmelerinin karşılanması için tasarlanan bir yapı olması, bir tasarım anlayışını yansıtması, dönemin yapım teknolojilerine sahip olması, özetle toplumun kültürel yaşamını mekâna yansıtması nedeniyle “belge değeri” vardır.
AKM’nin fiziki olarak İstanbul kentinin belleğinin bir parçası olarak “kimlik değeri” vardır. AKM ayrıca sadece İstanbul kent sakinlerinin değil, tüm ülke insanlarının belleğinde olan, şu veya bu nedenle tüm toplum katmanları tarafından kullanılan ve bilinen bir yapıdır. AKM, yapıldığı dönemin tasarım, mimari ve teknoloji anlayışını yansıtması açısından “mimari değere” sahiptir.
AKM, toplumun gereksinimlerini halen karşılayabilmesi açısından İşlevsel ve “ekonomik değere” sahiptir. AKM’nin yapıldığı 40 yıldan fazla süredir kendisine çağdaş toplumda bir yer bulabilmesinden kaynaklanan “süreklilik değeri” vardır. AKM’nin kültür varlığı olması tartışılmayan birçok yapıdan çok daha fazla belleğimizdeki değişik olaylarla ilişkisi bakımından “anı değeri” vardır. AKM, bunun da ötesinde çok önemli bir “simge değerine” sahiptir.
26 Mart 2007
Dünya Tiyatro Günü nedeniyle Atatürk Kültür Merkezi önünde gerçekleştirilen tüm sanat alanlarının ortaklaştığı bir etkinlikle kamuoyuna açıklamalar yapıldı. Bu etkinlik yazılı ve görsel basında oldukça etkin bir şekilde yansıtıldı.
11 Mayıs 2007
Atatürk Kültür Merkezi’nin yıkılarak, yerine yenisinin yapılmasını öngören İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Kanunu Tasarısı, TBMM Milli Eğitim, Kültür, Gençlik ve Spor Komisyonu’nda kabul edildi.
30 Ekim 2007
İstanbul II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 30.10.2007-97 sayılı kararıyla; İstanbul I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 07.07.1993 gün ve 4720 sayılı kararı ile Kentsel Sit Alanı olarak belirlenen alanda kalan, 06.01.1999 gün ve 10521 sayılı karar ile korunması gerekli kültür varlığı olarak tescil edilen Atatürk Kültür Merkezi’nin koruma grubu I olarak belirlendi.
10 Kasım 2007
Kamuoyunda tartışma yaratan İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Hakkında Yasa Tasarısı, içeriğinden “Atatürk Kültür Merkezi’nin (AKM) yıkılması” hükmü çıkarılarak yasalaştı.
2008
Tadilat sebep gösterilerek AKM kapatıldı.
2009
İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı tarafından imzalanan protokol çerçevesinde 2009’da tamirat ve tadilat işi ihalesi yapıldı. AKM’nin olduğu gibi korunması ve güçlendirilmesi için bir protokol imzalandı ve restorasyon projesi, yapının mimarı Hayati Tabanlıoğlu’nun oğlu olan Murat Tabanlıoğlu’na verildi.
Yapılacak işler, kurul tarafından da onaylanmasına rağmen İstanbul 9. İdare Mahkemesi, aynı yıl içinde, dava konusu Koruma Kurulu Kararı’nın ve eki avan projenin iptaline karar verdi.
14.03.2012
Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından “İstanbul Atatürk Kültür Merkezi Güçlendirme, Tadilat ve Tamirat İşleri” işinin ihalesi gerçekleştirildi. Merkezin mevcut haliyle korunması, sadece güçlendirme, tamirat ve tadilat yapılmasına ilişkin projeler hazırlandı.
21 Eylül 2012
“Modernin İcrası: Atatürk Kültür Merkezi, 1946-1977”, SALT Galata’da açıldı. Küratörler: Pelin Derviş ve Gökhan Karakuş.
23 Mayıs 2013
Binada söküm işleri tamamlandıktan sonra, İTÜ İnşaat Fakültesi’nce yapılan inceleme sonucu tahribatın beklenenin üzerinde olduğu raporu sonrasında, 23.05.2013 tarih ve 101321 sayılı Bakanlık Makamı oluru ile binanın tadilat işleminin durdurulmasına karar verildi.
Haziran 2013
1977 yılı 1 Mayıs’ında “zincirlerini kıran işçi” görüntüsü ile belleklere kazınan AKM binası 2013 yılında Gezi direnişi sırasında asılan pankartlarla gündeme geldi.
2013-2017
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 16 Temmuz 2012 gün ve 135118 sayılı yazısı ile inşaatın bazı can ve mal güvenliğini etkileyecek nedenler ile 24 Mayıs 2013 tarihinde durdurulmuş olduğu cevabı alındı. Ancak, günümüze değin yapılan bütün başvurulara, uyarılara ve suç duyurularına rağmen inşaat bir türlü başlatılmamış can ve mal güvenliği nedeniyle inşaatın durdurulduğu söylenen bina uzun bir süre çevik kuvvet tarafından karakol olarak kullanıldı ve çöküntüye terk edildi.
6 Kasım 2017
Cumhurbaşkanı Erdoğan Taksim’de yeniden inşa edilecek Atatürk Kültür Merkezi’nin (AKM) projesini açıkladı.
7 Kasım 2017
Tüm basının ve ilgili kurum ve kişilerin katılımı ile “AKM’yi Yıkıma Terk Etmek de Yıkmak da Suçtur!” başlıklı TMMOB basın açıklaması yayınlandı.
20 Kasım 2017
T.C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı İstanbul II Numaralı Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulunun AKM’nin tescilinin kaldırılmasına ve tanıtımı yapılan avan projenin kabulüne dair 20.10.2017 gün ve 372 sayılı toplantısında almış olduğu 20.10.2017 gün ve 5785 sayılı kararı yayınlandı.
kaynaklar TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi Arşivi
Zeynep Ahunbay, “20. Yüzyıl Mimarlığının Korunması ve AKM”, Mimarlık, S. 399, Ocak-Şubat 2018.
Zafer Akay, “İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Simgesi: AKM", Mimarlık, S. 392, Kasım-Aralık 2016.
Esra Akcan, “Bir Cepheyi Paylaşmak: Parşömen Olarak AKM ve Toplumsal Bellek”, Mimarist, S. 48, s. 85-92, 2013.
Bozkurt Güvenç, “Atatürk Kültür Merkezi: Yirminci Yüzyıl Yapısının Yirmi Birinci Yüzyıla Taşınması : Murat Tabanlıoğlu’nun Mimarlık’taki Yazısı Üzerine”, Mimarlık, S. 372, Temmuz-Ağustos 2013.
Eyüp Muhcu,”İstanbul AKM ve Yaşanan Süreç Üzerine”, Mimarlık, S. 352, Mart-Nisan 2010.