öğrenciler betonart mimarlık yaz okulu’na neden başvuruyor
Neslihan İmamoğlu
Mimarlık öğrencileri, eğitimleri süresince birçok enformel öğrenme ortamı ile karşılaşıyor. Bu ortamlar farklı kişi ve kurumlar tarafından farklı amaçlarla organize ediliyor, birçok kişi ve kurum tarafından destekleniyor ve çeşitli disiplinlerden aktörlerin yürütücülüğünde gerçekleşebiliyor. Tüm bu değişkenlere paralel olarak, öğrencilerin bu etkinliklere katılma nedenleri de çeşitlilik gösteriyor.
Mimarlıkta enformel ortamlarla ilk kez 2011 yılında 3. sınıf öğrencisiyken katıldığım Ulusal Mimarlık Öğrencileri Buluşması ile karşılaştım. Buluşmaya başvurup kabul edildiğimde önümde iki engel vardı. Birinci engel okuldu; çünkü yaz döneminden ders alıyordum ve o buluşmaya katılırsam 1 hafta boyunca derslere giremeyecektim. Diğer engel ise aileme 100 öğrencinin biraraya gelerek kamp yapma fikrini anlatmaktı. İlk engeli aşmam çok kolay olmuştu. Proje hocam Nedim Erdal Özyurt, o hafta içinde jüri yapmayacağını ve etkinliğe oradan eskizlerle dönme şartıyla gidebileceğimi söylemişti. Ailemi ikna etmek daha zor olmuştu. Bunun CV’ye yazılıp yazılmayacağını, ileride iş bulmamda kolaylık sağlayıp sağlamayacağını, orada yapılan çalışmaların staj sayılıp sayılmayacağını sormuş ve hiçbirine tatmin olacakları bir yanıt alamamışlardı. O günden sonra birçok enformel etkinlikte katılımcı, yürütücü, organizasyon görevlisi, editör-raportör gibi çeşitli rollerle yer aldım. Bir tanesini staj olarak saydırdım, bir tanesinde daha sonra birlikte çalışacağım insanlarla tanıştım, bir tanesi ise yüksek lisans çalışmamda tez konum oldu. Ama bu etkinliklere katılma motivasyonumun bu sonuçlarla hiçbir ilgisi yoktu.
Dahil olduğum bu etkinliklerde, öğrencilerin orada bulunma nedenleri hep ilgimi çekti. Faydalı olacağını düşündüğü için katılan olduğu gibi eğlenceli olacağını düşündüğü için katılanlar da oluyor. Kimi herhangi bir sertifika, katılım belgesi beklentisi olmadan düşünmek, üretmek ve paylaşmak için katılırken kimi etkinliğin tamamına dahil olmadan sadece sonunda verilen sertifikayı alıp CV’sine eklemek istiyor. Kendi yeteneklerini sergilemek isteyenler kadar kendisinden daha çok bilenlerden öğrenmek için okul dışı zamanını bu etkinliklere ayıranlar da var. Öğrencilerin okul dışındaki “boş zaman”larını gönüllü olarak 7/24 çalışacakları bir etkinlikte geçirmelerinin nedeni ne olabilir? Yıldız Teknik Üniversitesi’nde Doç.Dr. Pınar Arabacıoğlu’nun danışmanlığında yazdığım “Enformel Mimarlık Çalışmalarında Öğrenci Motivasyonunun Araştırılması: Betonart Mimarlık Yaz Okulu Örneği” isimli yüksek lisans tezinde bu sorunun cevabını aradık.1
Çalışmada Betonart Mimarlık Yaz Okulu’nu örnek olarak seçmemizin birçok nedeni vardı. Bunların en önemlisi Yaz Okulu’nun sürekliliği ve bu sürekliliği belgeleyen bir arşivin varlığıydı.2 Diğer bir nedeni ise Binat İletişim & Danışmanlık bünyesinde Yaz Okulu’nun arka planını görme fırsatı bulmuş olmamdı. 2014 ve 2017 yıllarında organizasyonda ve yaz okulu kitapçıklarının hazırlanmasında görev alarak tüm süreci takip edebilmiştim.
Betonart Mimarlık Yaz Okulu’nda tema, şehir, ölçek, küratör çeşitliliğini gösterebilmek için 2012 ve 2017 yılları arasındaki 6 yılı örneklem olarak ele aldık. Başvuru sırasında öğrencilerin doldurdukları formları nitel veri inceleme programı NVivo ve görselleştirme programı Tableau kullanarak değerlendirdik. Çalışma boyunca başlıca şu sorulara yanıt aramaya çalıştık: Öğrenciler Betonart Mimarlık Yaz Okulu’na neden katılmak istiyorlar, Yaz Okulu’nu diğer atölye çalışmalarından farklı kılan ne? Bir enformel eğitim olarak Yaz Okulu’nun formel eğitimlerine ne gibi katkı
larının olacağını düşünüyorlar, Yaz Okulu’nun her yıl değişen özellikleri başvuruları nasıl etkiliyor?
Betonart Mimarlık Yaz Okulu’na başvurmak için Türkiye’de bir okulda mimarlık bölümünde 3. sınıfı tamamlamış bir öğrenci olmak şartı aranıyor. Öğrencinin not ortalamasına veya portfolyosuna bakılmıyor, başvuru formunu doldurması bekleniyor. Belirli bir okulun öğrencisi olma, belirli bir şehirde ikamet etme gibi sınırlamalar da bulunmuyor. Yaz Okulu’nun tamamen ücretsiz olması ve her yıl farklı şehirlerde yapılması da daha çok öğrenciye ulaşmasında etkili oluyor.
Betonart Mimarlık Yaz Okulu’na 2012-2017 yılları arasında toplam 963 kişi başvurdu. Genel bir değerlendirme yapıldığında başvuru sayısının, okul ve disiplin çeşitliliğinin yıllar içinde arttığı görülüyor. Şehir değiştikçe başvuruların geldiği bölgelerin de değişiklik gösterdiği, her yıl farklı bir şehre yayılan Yaz Okulu’nun böylece Türkiye’deki neredeyse her bölgeye ulaştığı söylenebilir.
Yaz Okulu yalnızca mimarlık disiplininden öğrencilere açık olsa da3 diğer disiplinlerden de öğrencilerin başvurduğu görülüyor. Başvuran öğrencilerin disiplinlere göre dağılımı incelendiğinde başvuruların toplamda %92,42’sini mimarlık öğrencileri oluşturuyor. İç mimarlık (%4,47) ve peyzaj (%1,55) bölümlerinden de az da olsa başvuru geliyor. Moderatör ve küratörler, etkinlik mekânı, tema, o yılki etkinliğin duyurularının etkileşim alanı gibi faktörlere göre değişkenlik gösterdiği için doğrudan bir nedene bağlamak zor olsa da bu istatistikler tahmin yürütmek ya da yeni sorular sormak için bir yol açıyor. Örneğin 2017 yılında peyzaj mimarlığı bölümlerinden başvuruların bir önceki yıla göre %400 artmasının nedeni, o yılın temasının (Bir Şans Daha Ver!) peyzaj mimarlarının daha çok ilgisini çekmesi olabilir mi? Başvuru sayısında da 2016 hariç, sürekli bir artış görülüyor. 2016 yılında başvuru sayısındaki bu değişim de yine tema, şehir gibi bileşenlere bağlı olabileceği gibi başvuru tarihi olan 27 Mayıs-3 Haziran sırasında ve öncesinde Türkiye’de meydana gelen olayların yarattığı güvensizlik ortamı ile de açıklanabilir.4
Aynı dönem içinde başvuruların geldiği okul çeşitliliğinin de arttığı görülüyor. 2012 yılın
da 24, 2013 yılında 21, 2014’te 46, 2015’te 51, 2016’da 43, 2017’de ise 66 farklı okuldan başvuru gelmiş. 2012-2017 yılları arasında toplamda 97 farklı okuldan başvuru alan Yaz Okulu’na en çok başvurunun geldiği okullar arasında Yıldız Teknik, Dokuz Eylül, Mimar Sinan Güzel Sanatlar, İstanbul Kültür, İstanbul Teknik ve Karadeniz Teknik Üniversiteleri bulunuyor.
Öte yandan, 2012-2017 yılları arasında başvuru yapan öğrencilerin %82.35’i 3. sınıfı tamamlamış olma şartını sağlarken geri kalanı eğitimin henüz daha erken aşamalarında olmalarına rağmen bu atölyeye katılmaya yetkin olduklarını düşünerek şanslarını denemek için başvuru yaptıklarını belirtiyor.
Betonart Mimarlık Yaz Okulu başvuru formundaki sorulardan biri de daha önce benzer bir etkinliğe katılıp katılmadıkları. Değerlendirmede hem daha önce benzer enformel ortamlara katılmış olan öğrencilerin deneyimleri hem de daha önce hiç böyle bir ortamda yer almamış olan öğrencilerin hevesi ve onlara bu deneyimi sağlama imkânı önemseniyor. Öğrenciler seçilirken daha önce hiç etkinliğe katılmamış öğrenciler ile katılmış olanlar arasında bir denge sağlanmaya çalışılıyor. Öğrencilerin bu soruya verdikleri yanıtlarda bazı etkinlikler öne çıkıyor. Buna göre öğrenciler, Ulusal Mimarlık Öğrencileri Buluşması’nı, Mimarlar Odası’nın düzenlediği Kent Düşleri atölyesini, İKSV’nin tasarım ve sanat bienalleri kapsamında düzenlediği çalışmaları ve Herkes için Mimarlık gibi derneklerin çalışmalarını Betonart Mimarlık Yaz Okulu ile benzer çalışmalar kategorisinde ele alıyor. Bu etkinliklerin içinde atölye çalışmaları ağırlıklı bir yer tutuyor.
Betonart Mimarlık Yaz Okulu kendine özgü özellikleri ile çoğu mevcut atölye çalışmasından ayrışıyor. Öğrencilerin başvuru formundaki “Betonart Mimarlık Yaz Okulu’na neden katılmak istiyorsun?” sorusuna verdiği yanıtlar içinde bu Yaz Okulu’nun kendine özgü özelliklerinin etkisi araştırıldı. Bu özelliklere referans veren anahtar kelimeler ve kavramlar belirlendi ve cevaplar o kelimelere göre kodlanarak yıllara göre değişip değişmediği, ne oranda öğrenciler için önemli olduğu gibi bilgilere ulaşılmaya çalışıldı.
Başvuru formları incelendiğinde; organizasyonu düzenleyen veya organizasyona katkıda bulunan kurumun, öğrencinin katılımında etkili olduğu görülüyor. Öğrencilerin bir kısmı Betonart dergisini yakından takip ettiklerini ve dergiye duydukları güven nedeniyle Yaz Okulu’nun mesleki ve kişisel gelişimlerine katkıda bulunacağını düşünüyor. Verilen cevaplar arasında organizasyonu düzenleyen veya destekleyen kurumlar ile ilgili referanslar toplam referansların %20,5’lik bir bölümünü oluşturuyor. süreklilik
Yaz Okulu’nun sürekliliği iki açıdan oldukça önemli: Bir yandan bu süreklilik, arka planda artan bilgi ve deneyim birikimine işaret ediyor. Diğer yandan etkinliğin bilinirliğini ve güvenilirliğini artırıyor. BMYO, öğrencilerin 1. sınıftan itibaren takip ettikleri, mezun olduktan sonra da farklı rollerle katılmak istedikleri bir etkinliğe dönüşmüş durumda. Süreklilik, öğrencilerin başvuru motivasyonu ile ilgili toplam referansların %5,3’lük dilimini oluşturuyor.
tematiklik
Yaz okulu temaları, betonun fiziksel veya kimyasal özellikleri ile bir yapı malzemesi olarak potansiyellerini ortaya çıkarmayı amaçlarken bazen güncel konularla ilgili, bazen de doğrudan atölyenin gerçekleşeceği yer ile ilişkilenen kavramlar olabiliyor ve öğrencinin kişisel ilgi alanı ile kesişebilmesi potansiyeli ile önem taşıyor. Öğrencinin BMYO’ya başvuru motivasyonuna dair referansların toplamda %11,3’lük bir bölümünü temaya dair referanslar oluşturuyor. Tema ile ilgili referanslar
yıl bazında incelendiği zaman oran ortalama %10 iken 2017’de %22,34 olduğu görülüyor. Temanın güncel bir tartışmayı veya güncel bir teknolojiyi odağına aldığı durumlarda öğrenci için daha öncelikli bir bileşen olarak konumlandığı görülüyor.
farklı şehirler
Yaz Okulu’nun yapılacağı şehir birçok parametreye bağlı olarak belirleniyor fakat çoğu zaman evsahibi kurum (üniversite veya çimento fabrikası) belirleyici oluyor. Şehir, kültürel ve fiziksel özellikleri ile temayı ve yapılacak çalışmanın ölçeğini değiştirebiliyor. Temadan bağımsız olarak ise programda her yıl gidilen şehrin önemli tarihi, kültürel ve mimari mekânlarına düzenlenen geziler yer alıyor.
Başvuru formlarında araştırılan referansların toplamda %10,7’sinin atölyenin gerçekleşeceği şehir ile ilgili olduğu görülüyor. Öğrenci o şehirde gerçekleşecek bir atölye çalışmasına şehri tanıyıp bildiği için (doğup büyüdüğü, daha önce bir süre yaşadığı, ya da ziyaret ettiği şehir) katılmak isteyebildiği gibi hiç bilmediği bir şehir ile karşılaşma imkânı bulabildiği için de katılmak isteyebiliyor. Şehrin kültürel ve coğrafi özelliklerini vurgulayan öğrenciler farklı kültürleri tanımanın, bir mimarlık öğrencisi için gezip görmenin önemine değiniyorlar.
Yıl bazında bir inceleme yapıldığında öğrencinin katılma motivasyonunda şehirlerarasında büyük farklar görülüyor. 2012 yılında %10,39 (Isparta), 2013 yılında %2,22 (Balıkesir), 2014’te %4,62 (Afyon), 2016’da %8,05 (Adana), 2017’de %5,94 (Bursa) oranında olan şehre dair referanslar 2015 yılında (Mardin) büyük bir farkla öğrencinin motivasyonunda %29,3 oranında etkili olmuş.5 Gelen başvuruların bölgelerine bakıldığında 2015 yılında gelen başvurulardaki bölge çeşitliliği de dikkat çekiyor. Burada, 2015 yılında Mardin’de yapılması planlanan etkinliğin daha sonra 2016 yılında Şubat ayında yapıldığını ve Mardin için seçilen hiçbir öğrencinin şehir değiştikten
sonra katılmaktan vazgeçmediğini belirtmek gerekiyor. Öte yandan öğrencilerin kendi yaşadıkları/okudukları bölgede olan atölyelere daha çok başvurdukları da görülüyor.
beton ve uygulama
Betonart Mimarlık Yaz Okulu’na başvuru nedenleri arasında çimento ile çalışmak, çimento ve betonun özelliklerini tanımak önemli bir yer tutuyor. Betonun nitelikli yapı malzemesi olarak kullanımı; fiziksel, kimyasal, strüktürel özellikleri (esneklik, dayanıklılık vb.); sınırları ve olanakları (farklı kalıplar, farklı bileşenler, farklı katkı maddeleri ile deneyler); teknoloji, sanat, mimarlık, tasarım gibi disiplinlerle kurduğu ilişki, öğrencilerin betona dair merak ettiği konular arasında yer alıyor. Başvurular incelendiğinde öğrencinin motivasyonunun ortalama %20’sini beton malzemesi ile çalışmanın oluşturduğu görülüyor. “Eğitimde teori ve pratiği biraraya getirme” amacıyla düzenlenen Yaz Okulu’nda uygulama yapabilme imkânı da öğrencilerin katılım motivasyonunda %33.86 ile önemli bir yer tutuyor.
aktörler
BMYO sürecine dahil olan katılımcı, organizasyon ekibi, yürütücü vb. farklı rollere sahip aktörler öğrencilerin başvuru motivasyonunu %13,21 oranında etkiliyor. Başvuruda bulunan öğrenciler, farklı okullardan ve disiplinlerden aktörlerle birarada bulunmanın önemli olduğunu düşünüyor.
Küratör ve moderatörlerin okulları, disiplinleri, çalıştıkları alanların yanısıra mimarlık öğrencileri arasındaki bilinirlikleri de öğrencilerin motivasyonunda etkili oluyor. İncelenen cevapların %1,77’sinde moderatör ve küratörlerin ismine doğrudan referans verilmiş ve katılma nedeni olarak o isimlerin atölye çalışmasına dahil olması gösterilmiş.
grup çalışması
Öğrencinin başvuru motivasyonunda grup çalışması, kolektif çalışma, meslektaşları ile birlikte tasarlama ve üretme, işbirliği gibi kavramlar öne toplam referansların %5,57’sini oluşturuyor. Bunların dışında yaz döneminde gerçekleşmesi, 10 gün sürüyor olması, sonuç değil süreç odaklı olması, program çeşitliliği ve grup çalışmasını teşvik etmesi de öğrencilerin Yaz Okulu’na başvurma nedenleri arasında yer alıyor. öğrenciler bmyo’dan nasıl bir sonuç bekliyor?
Her ne kadar BMYO, süreç odaklı olsa da öğrencilerin sonuca dair beklentileri katılma motivasyonlarını etkiliyor. Formlarda “bilgi” (öğrencinin uygulamaya, malzemeye daha geniş ölçekte mimariye yönelik bilgi edinme isteği vb.) ile “beceri” (öğrencinin alanda kendini geliştirme ve hem uygulama hem de teoride, kavrama ve eyleme geçirme becerisi edinme isteği) kazanımı birlikte değerlendirildi ve öğrencinin bu yönde kazanım beklentisine dair referansların %50,15 oranında olduğu görüldü. Sosyal sorumluluk, iletişim, kişisel gelişim, eğlence, ait olma gibi sosyal katkılar ise yetkinlik kazanımı (%47,2) kategorisine dâhil edildi. Ortaya çıkan beton işe doğrudan referans veren yorumlar ise “sonuç ürün” beklentisi (%2,64) olarak değerlendirildi. Formel eğitimden farklı olarak BMYO’nun sosyal çıktılarının daha yoğun olduğu görülüyor. Gönüllülük esasına dayanan bu çalışmada öğrenciler mesleki bilgi ve deneyim edinmenin yanısıra eğlenceli zaman geçirmeyi, yeni arkadaşlıklar edinmeyi ve mesleki çevrelerini genişletmeyi de amaçlıyorlar Bu başlıkların dışında öğrencilerin %10’u BMYO’nun formel eğitime katkısından bahsetmiş; %14’ü ise enformel eğitim deneyimi yaşamak istediğini özellikle belirtmiş.
BMYO, esas olarak öğrencinin beton malzemesini uygulayarak öğrenmesini amaçlamaktayken bir eğitim modeli olarak bu amacın ötesine geçiyor ve formel eğitimde belirlenen bilgi, beceri, yetkinlik kazanımı hedeflerinin birçoğu ile örtüşen bir programa, içeriğe sahip olabiliyor.
1 “Enformel Mimarlık Çalışmalarında Öğrenci Motivasyonunun Araştırılması: Betonart Mimarlık
Yaz Okulu Örneği” isimli yüksek lisans tezi, Feride
Pınar Arabacıoğlu, Deniz Güner, Ayşen Ciravoğlu’nun bulunduğu jüri tarafından 25.07.2019 tarihinde kabul edildi. Bu yazı tezden derlenerek hazırlandı. Tez kapsamında kullanılan görsellerden yararlanıldı.
2 TÇMB ve Binat İletişim&Danışmanlık’ın araştırma için
bize sunduğu verilerden faydalandık.
3 Bazı yıllarda temaya göre bir istisna yapılarak farklı
disiplinlerden öğrenciler kabul edilebiliyor.
4 O tarihlerde 12 Ocak Sultanahmet, 17 Şubat Ankara, 18 Şubat Lice, 13 Mart Kızılay, 19 Mart İstiklal Caddesi bombalı saldırıları gerçekleşti.
5 Burada, 2015 yılında Mardin’de yapılması planlanan etkinliğin daha sonra 2016 yılında Şubat ayında yapıldığını ve Mardin için seçilen hiçbir öğrencinin şehir değiştikten sonra katılmaktan vazgeçmediğini belirtmek gerekiyor.