BU DÜNYA NE SALGINLAR ATLATTI?

1928’de Alexander Fleming penisilini buldu. O zamana kadar sayısız salgın atlatmış olan dünya, rahat bir nefes aldı. İlerleyen on yıllarda teknoloji gelişti. Yapay zekâ, sürücüsüz arabalar, işçi robotlar derken; Covid-19 hala ne kadar savunmasız olduğumuzu hepimize hatırlattı. Gelin hep birlikte daha önce atlatılan salgınlara göz atalım…

Dünya genelinde hepimiz pandemi nedeniyle uzun süre eve hapis durumdaydık. Bir anda orta çağdaki veba günlerine adeta geri döndük. Ülkeler arasındaki sınırlar yeniden yükseliyor, içe kapanıyorlar. Komplo teorileri de havada uçuşuyor. İşi uzaylı saldırısına kadar götürenler var. Ama tarih bize bu salgının ne ilk, ne de sonuncu olduğunu gösteriyor:

~ Ö.3000: Çin’in kuzeydoğusundaki arkeolojik kazılar sırasında bir köy evinde 97 iskelet bulundu. Hamin Mangha sit alanında bulunan 5000 yıllık bu evdeki kalıntılar çocuk, genç ve orta yaşlılara aitti ve yanmıştı. Salgının köy halkını silip süpürdüğü, insanların ölülerini gömecek vakit bulamadıkları sanılıyor. Yine Çin’in kuzeydoğusunda Miaozigou sit alanında benzer toplu mezar bulundu. Buradaki kalıntılar da yaklaşık aynı zamana ait. Arkeologlara göre burada da salgın ihtimali öne çıkıyor.

~ Ö.430: Atina ile Sparta arasındaki savaşın başlamasından sonra başlayan salgın 5 yıl sürdü. Helen tarihçi Tukutides’e göre insanlar birden ateş, kanama, gözlerde kanlanma ile hayatlarını kaybetti. 75 ila 100 bin kişinin öldüğü sanılıyor. Salgın toplumda kaosa yol açtı. İnsanlar nasılsa öleceğiz diye çılgınlar gibi para harcadı; kuralları, dini bir tarafa bıraktı. Hastalara yaklaşılmasından korkulduğu için, çoğu yalnız başına öldü. Doktorlar bu salgının tifo ya da ebola benzeri bir virüs olabileceğini düşünüyor. Atina’yı kasıp kavuran bu salgın, Peloponnes savaşlarında Sparta’ya yenilmesinin en önemli sebebi olarak görülüyor.

~ 165-180 Antonine Vebası: İran seferinden dönen askerlerin Roma’ya getirdiği sanılıyor. Tarihçiler Roma’da 1 günde 2000 kişinin öldüğünü ileri sürüyor. Bilim insanları “kızamık ya da çiçek salgını olabilir” diyor. Roma İmparatorluğu’nun çöküşünün başlangıcı oldu. Tahminlere göre 15 yılda 5 milyon kişi hayatını kaybetti. Askerler teker teker hastalanınca, Roma Ordusu çöktü, barbarların istilasının önü açıldı.

~ Cyprian Vebası 250-271: Kartaca Piskoposu Cyrian’ın adı ile anılıyor. Etiyopya’da başladı, Roma’ya yayıldı. Sadece Roma’da günde 5000 kişinin öldüğü söyleniyor. Hastalığın ne olduğu bulunamadı. Çiçek ya da eboladan şüpheleniliyor. Zamanında Roma’ya başkaldıran Piskopos Cyprian, salgını “dünyanın sonu” olarak nitelendirmişti. Bu salgın da Roma’yı zayıflattı, tarlaları ekecek insan bulunamadı, açlık ve kıtlık baş gösterdi. Hristiyanlar hastalara yardım ettiklerinden, bu salgın Hristiyanlığın Avrupa’ya yayılmasında önemli rol oynadı.

~ Justinian Vebası 541-42: Bizans İmparatorluğu’nun çöküş devrinin başlamasına yol açtı. Burbonik ya da hıyarcıklı veba denilen bu salgında İstanbul’da günde 5000 kişinin öldüğü, kent nüfusunun %20-40’ının eridiği tahmin ediliyor. Aya Sofya’yı yaptıran İmparator Justinian bile bu vebaya yakalanıp iyileşti. İstanbul sokaklarında cesetler üst üste yığıldı, sokaklardaki kedi köpekler bile öldü. Cesetler evlerde çürüdü. Mezarlıklar dolduğundan toplu mezarlar kazıldı, cesetler denize atıldı. Bazı tarihçilere göre imparatorluk nüfusunun dörtte birini vebaya kurban verdi.

~ Kara Veba 1346-1353: Avrupa’ya Asya’dan bulaştı. Kimilerine göre Avrupa nüfusunun1/3’ünü, kimilerine göre de yarısından fazlasını yok etti. İnsanlar toplu mezarlara gömüldü. Çalışacak adam bulmak zorlandı, serflik sistemi sona erdi. Emekçiler daha iyi beslenip, daha iyi koşullarda çalışmak için pazarlık gücü elde etti. İnsan gücü kıtlığı yüzünden, teknolojiye yatırım yapanlar çoğaldı. Böylece sanayi devrimine giden yol açıldı.

~ Cocoliztli Salgını 1545-1548:

Meksika’da yüksek ateş, kanama ve bağırsak enfeksiyonu ile seyreden tifo benzeri salgında 5 yılda 15 milyon kişi öldü. Kurbanların renkleri sarardı, ağızlarından kulaklarından kan geldi, birkaç gün içinde de hayatlarını kaybetti. Yerli halkın yüzde 45’i yok oldu.

~ Amerikan Vebaları 16.yy.: Cocoliztli salgınının yanı sıra İspanyol kolonicilerin Amerika kıtasına getirdiği çiçek vs. hastalıklar, kıtada milyonlarca yerlinin ölümüne yol açtı. Tarihçiler, yerli halkın %90’ına yakınının Avrupa’dan taşınan hastalıklar yüzünden yok olduğunu tahmin ediyor. Aztek ve İnka orduları, salgın yüzünden kırıldığından İspanyollar Orta ve Güney Amerika’yı kolayca ele geçirebildi.

~ Londra’daki Büyük Veba Salgını

1665-1666: Londra nüfusunun %15’inin, yani 100 bin kişinin salgında öldüğü tahmin ediliyor. Kral 2. Charles bile Londra’dan kaçmak zorunda kaldı. 2 Eylül 1666’da büyük Londra yangını çıkmasaydı, belki salgın daha da sürecekti.

~ Büyük Marsilya Vebası Salgını 1720

1723: Marsilya’ya Doğu Akdeniz’den gelen bir gemi ile sızdı. 3 yılda 100 bin kişi öldü. Marsilyalıların yaklaşık 1/3’ü salgından sağ çıkamadı.

~ Rusya’da Veba Salgını 1770-1772:

Rusya’yı kırıp geçirdi. Karantina altına alınanlar ayaklanarak, dua için toplanmalarını yasaklayan Başpiskopos Ambrosius’u öldürdü. Çariçe Katerina, ayaklanmalar yüzünden fabrikaları Moskova dışına taşımak zorunda kaldı. Salgında 100 bin kişinin öldüğü tahmin ediliyor.

~ Grip Salgını 1889-1890: İlk büyük grip salgını olarak da biliniyor. Rusya’da başladı, birkaç ay içinde dünyaya yayıldı. 5 haftada vaka sayısı tavan yaptı. 1 milyon insanın hayatını kaybettiği tahmin ediliyor.

~ İspanyol Gribi 1918-1920: Dünyada 500 milyon kişiye bulaştı, 1/10’unu öldürdü. Bazı kabileler haritadan silinme noktasına geldi. Öldürücü olmasında, ülkelerin 1. Dünya Savaşı’ndan yanmış, yıkılmış, sefalet içinde çıkmalarının rolü büyük oldu. ABD’de 675 bin kişinin ölümüne yol açan salgın, 1918 baharında başladı. Takip eden sonbaharda en öldürücü vuruşunu yaptı, kışın etkisini sürdürdü, zamanla zayıfladı.

Salgın sırasında mezarlıklarda mezar kazacak işçi bulmak bile mümkün olmadı. Hastaneler tıklım tıklım dolu olduğundan, parası olan parası olan Amerikalılar doktorlara rüşvet vererek hastaneye yatabiliyordu. İspanyol gribi denmesinin sebebi, İspanya basınının grip haberlerini sansürsüz yazabilmesidir. Amerikalılar gribi Almanların yaydığına dair komplo teorileri ürettiler.

~ Asya Gribi 1957-58: Çin’de başladı. Dünyaya yayıldı. Özellikle Asya ülkelerini sarsan gripte 1 milyondan fazla kişinin öldüğü sanılıyor.

~ AIDS 1981- ... : Afrika’da maymunlardan geçtiği sanılıyor. Şimdiye kadar 35 milyon kişinin ölümüne yol açtı. Afrika’nın güneyinde nüfusun %40’ı virüsü taşıyor. Aşısı yok ama iyi gelen ilaçlar bulundu. Şimdiye kadar 2 kişi tamamen iyileşti.

~ H1N1 Domuz Gribi 2009-2010:

Meksika’da başladı, dünyada 1 buçuk milyondan fazla kişiye bulaştı. 300 bin civarında kişinin ölümüne yol açtığı sanılıyor.

~ Ebola 2014-2016: Batı Afrika’da 28 bin kişiye bulaştı, 11 binini öldürdü. Virüs aslında ilk olarak 1970’lerde Sudan ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde görülmüştü.