KOLESTEROL GENINDEKI DÜZENLEMELER, DÜNYANIN EN BÜYÜK “KATILINI” DURDURABILIR

Yeni Zelanda'daki bir hasta kolesterolünü düşürmek için gen düzenlemesinden geçti.

Yeni Zelanda'da bir gönüllü, kan kolesterolünü düşürmek için DNA düzenlemesinden geçen ilk kişi oldu. Bu, teknolojinin kalp krizlerini önlemek için yaygın olarak kullanılmasının habercisi olabilecek bir adım.

ABD'li biyoteknoloji şirketi Verve Therapeutics tarafından yürütülen bir klinik araştırmanın parçası olan deney, hastanın karaciğer hücrelerinde tek bir DNA harfini değiştirmek için gen düzenleme aracı CRISPR'ın bir versiyonunun enjekte edilmesini içeriyordu. Şirkete göre, bu küçük düzenleme, bir kişinin atardamarların tıkanmasına ve zamanla sertleşmesine neden olan yağ molekülü olan "kötü" LDL kolesterol düzeylerini kalıcı olarak düşürmek için yeterli. Yeni Zelanda'daki hasta, ekstra yüksek kolesterol için kalıtsal bir risk taşıyordu ve zaten kalp hastalığı bulunmaktaydı, ancak şirket kardiyovasküler hastalıkları önlemek için aynı tekniğin milyonlarca insan üzerinde kullanılabileceğine inanıyor.

Verve'in deneyi işe yararsa ortak koşulları önlemek için gen düzenlemenin çok daha geniş bir şekilde kullanıldığı gösterilebilir. Dünyada pek çok insanda LDL yüksek, ama buna rağmen kontrol altına alınamıyor. Tüm dünya çapında her şeyden çok daha fazla insan aterosklerotik kalp hastalığı yüzünden hayatını kaybetmektedir. Bazı doktorlar, LDL'yi agresif bir şekilde düşürmenin ve yaşam boyunca düşük tutmanın, esasen insanların kardiyovasküler hastalıktan ölmesini önleyebileceğine düşünmektedirler.

Yumurta, et ve yağ tüketmekten kaçınarak kendiniz için oluşturduğunuz katı bir beslenme şekli size yardımcı olabilir, ama böyle bir beslenme şekline çok az insan dayanabilir. Bunun dışında ABD'de en çok reçete ile verilen ilaç statinler olabilir. Bu haplar bir kişinin LDL'sini yarı yarıya düşürebiliyorlar, ama bazı insanlar ya ilacın yan etkilerini kaldıramıyor ya da günde bir hap almakta bile zorlanıyorlar.

Bazı yeni biyoteknoloji ilaçları ayda iki kez, hatta yılda sadece iki kez enjeksiyon yapılarak tedavi sunmaya çalışır. Bu ilaçlar oldukça güçlüdürler, ancak bu ilaçlar henüz yaygın olarak kullanılmamaktadır. Bunun en büyük nedenlerinden biriyse çok pahalı olmaları. Bu sebeple gen düzenleme ile tedavi yapılması çok büyük bir gelişme, çünkü bir kere geniniz düzenlenir ve her şey orada biter. Böyle bir tedavi sayesinde sürekli ilaç almanıza veya geninizi düzenlettirmenize gerek yoktur. Aterosklerotik kardiyovasküler hastalığı sanayileşmiş dünyamızda en yaygın ölüm nedenidir ve LDL bunun birinci nedenidir.

Verve'in klinik araştırmasının yapıldığı Yeni Zelanda'da doktorlar, ailesel hiperkolesterolemi veya FH olarak bilinen kalıtsal bir yüksek kolesterol formuna sahip 40 kişiye gen tedavisi uygulayacaklar. FH'si olan kişiler, çocukken bile kolesterol değerleri ortalamanın iki katı olabilir. Birçoğu yalnızca genç yaşta kalp krizi geçirdiklerinde bir sorunları olduğunu ancak öğrenmektedir.

Çalışma ayrıca, ilk olarak 2016'da geliştirilen CRISPR'ın yeni bir uyarlaması olan temel düzenlemenin erken bir kullanımını işaret etmektedir. Bir geni kesen geleneksel CRISPR'dan farklı olarak, temel düzenleme, tek bir DNA harfini bir başkasıyla değiştirir.

Verve'in düzenlediği gen PCSK9 geniydi. Bu genin LDL seviyelerinin korunmasında büyük bir rolü bulunmaktadır. Şirket, yapılacak olan bu tedavinin tek harfli bir yazım değişimi yaparak geni kapatacağını söylüyor.

Verve'in temel düzenleme tekniğinin hızlı hareket etmesinin bir nedeni ise teknolojinin covid-19 için mRNA aşılarına büyük ölçüde benzer olmasıdır. Tıpkı aşılar gibi tedavi de her şeyi bir hücreye taşıyan bir nano parçacık içine sarılmış genetik talimatlardan oluşmaktadır.

Aşı, hücrelere SARS-CoV-2 virüsünün bir bileşenini yapma talimatı verirken; Verve'in tedavisindeki parçacıklar, bir hücrenin bir araya gelmesi ve bir baz düzenleyici proteini hedeflemesi için RNA talimatları taşı. Bu daha sonra hücrenin PCSK9 kopyasını değiştirerek “küçük bir hata oluşturuyor.”

Verve, maymunlar üzerinde yaptığı deneylerde, tedavinin, kötü kolesterolü yüzde 60 oranında azalttığını buldu ve etkinin hayvanlar üzerinde bir yıldan fazla sürdüğü gözlemlendi. Bu yüzden bir ihtimal bu etkiler kalıcı olabilir. İnsanlar üzerinde yapılan deneyler ise bazı riskler içermektedir. Nano parçacıklar zehirlidir ve PCSK9'u düşürmek için başka ilaçlar alan kişilerde kas ağrısı gibi yan etkiler rapor edilmiştir. Sorunlar ortaya çıkarsa sıradan ilaçlarla tedavi kesilebilirken; gerçekleştirildikten sonra gen düzenlemesini geri almak için henüz bir plan bulunmamaktadır.