İşgalden kurtuluşa Eskişehir
MİLLİ MÜCADELEDE DÜZENLİ ORDUNUN İLK ZAFERİ ESKİŞEHİR İNÖNÜ'DE KAZANILDI
Kurtuluş Savaşı döneminde kenti işgal eden düşmana karşı tek yürek olan Eskişehir halkının sergilediği kahramanlık mücadelesi 100 yaşında…
Milli Mücadele’nin 5 büyük savaşından üçü Eskişehir’de gerçekleşmiş, bu topraklarda kazanılan I. ve II. İnönü Savaşları Türk ordusunun moral ve motivasyonunu yükselterek ülkenin işgalden kurtarılacağı kararlılığına ilham kaynağı olmuştur. Eskişehir, 22 Ocak 1919 tarihinden 20 Mart 1920 tarihine kadar İngiliz kuvvetlerinin, 19 Temmuz 1921’den 2 Eylül
1922 tarihine kadar Yunan kuvvetlerinin işgali altında kaldı. Milli Mücadele’nin merkezi konumunda olan Eskişehir, 26 Ağustos 1922’de Mustafa Kemal’in Başkomutanlığında başlatılan Büyük Taarruz sonucu 2 Eylül 1922’de düşman işgalinden kurtarıldı. Ancak Yunanlılar geri çekilirken, bütün Batı Anadolu’da olduğu gibi Eskişehir’i harabeye çevirmişlerdi. Tahıl pazarı, Arifiye Mahallesi, Köprübaşı, İhsaniye, Hoşnudiye mahalleleri tümden, Sivrihisar, Hacı Alibey Mahallesi kısmen, İstasyon civarındaki fabrikalar tümüyle yakıldı.
Ulu Önder Atatürk'ün haklı övgüsünü alan kent oldu
Yunanlılar, özel bir kundakçı bölüğü kurarak evleri, köprüleri yıktırdı. 250 kişi yıkılan duvarların altında kalarak hayatını kaybetti. 2 bin ev, 22 otel ve han, 2 bin mağaza ve dükkan, 5 hamam, 4 fabrika, 2 cami, 3 mescit, 10 okul yıkıldı. Mustafa Kemal Atatürk’ün de Millî Mücadele dönemindeki katkılarını övgüyle söz ettiği Eskişehir, TBMM ve Cumhuriyet Hükümetlerinin aldığı tedbirlerle eğitim, tarım, sanayi, ticaret ve bankacılık alanlarında küllerinden yeniden doğmayı başardı.
İngiliz esaretine topyekün savaş
20. yüzyılın başlarında Eskişehir, bağımsız bir mutasarrıflıktı ve çevresiyle birlikte kalabalık bir nüfusa sahipti. 1890’lı yıllarda Eskişehir’e gelen demiryolu gelişerek, doğal ticaret yollarını takip etmiş, Eskişehir batıdan gelip doğu ve güneye giden demiryollarının kesişim noktası haline gelmişti. 1892 yılında kurulan Cer Atölyesi, demiryolu araçlarının bakım ve onarımını yapan önemli bir kuruluş olma özelliği de taşıyordu.
Demiryolu, Eskişehir’in ticaretini canlandırmakla birlikte askeri açıdan da önemli bir stratejik konuma getirmişti.
1.Dünya Savaşı sonunda Mondros Mütarekesi imzalanır imzalanmaz İngilizler stratejik önemi bulunan Eskişehir istasyonunu 22 Ocak 1919’da işgal etti. Osmanlı Hükümeti, halkın tepki göstermesini engellemek için bu hareketi bir işgal olarak algılanmamasını, demiryollarına yönelik bir eylem olarak değerlendirilmesini istedi.
İngiliz işgali, Eskişehir halkı tarafından nefretle karşılandı ve gösteriler düzenlenmeye başlandı. Eskişehir’de 17 Mayıs 1919’da Yunanlıların İzmir’i işgalini kınayan bir miting düzenlendi. Mitingler, Eskişehir’de halkın örgütlenmesine ve Kuva-yi Milliye’nin oluşturulmasına da zemin hazırladı.
İstanbul Hükümetinin ve İngilizlerin baskısına rağmen Eskişehir, 4 Eylül 1919’da Sivas Kongresi'ne üç temsilci gönderdi. Bunlar taş ocağı sahibi Sipahizâde Halil İbrahim Bey, Tüccar Bayraktarzâde Hüseyin Bey ve Hüsrev Sami Bey (Kızıldoğan) idi.
9 Eylül 1919’da Eskişehir’deki gelişmeler üzerine kongre çalışmalarında Batı Anadolu’daki milli kuvvetlerin, karargâhı Ankara’da olan 20. Kolordu Komutanı Ali Fuat (Cebesoy) Paşa’nın emir ve komutası altında sevk ve idare edilmesi kararı alındı. Ali Fuat Paşa, Ankara’dan Sivrihisar’a 13 Eylül’de intikal etti. 20 Eylül’de ise Batı Anadolu Kuva-yı Milliye Komutanı sıfatıyla bir bildiri yayınlayarak, Eskişehir’de bulunan yerel yöneticilerin İstanbul Hükümeti’nin emirlerini dinlememesini istedi.
Yarbay Mahmut Bey'in kesin uyarısıyla Eskişehir boşaltıldı
Ali Fuat Paşa’nın emri ile 17-18 Mart 1920 gecesi, 24.Tümen karargâhı, bir süvari bölüğü ve 143’üncü Piyade Alayı Tümen Komutanı Yarbay Mahmut’un emrinde Eskişehir’e sevk oldu. Birlik, Eskişehir’in doğusundaki Ağapınar İstasyonuna indirildi. 20 Mart 1920’de Tümen Komutanı Yarbay Mahmut Bey’in, işgal kuvvetlerine yaptığı kesin uyarı üzerine İngiliz kuvvetleri çok sayıda araç gereç ve mühimmatı bırakarak üç askeri trenle Eskişehir’i boşalttı.