Pamukta üretimini artıran çiftçi cezalandırılıyor mu?

Türkiye, yıllardır ürettiğinden daha fazla pamuk ithal ediyor. Üretici, çırçırcı, birlikler, sanayici, ticaret borsaları, Ulusal Pamuk Konseyi başta olmak üzere sektördeki sivil toplum kuruluşları pamuk üretiminin en azından 1 milyon ton seviyesine çıkarmak için ciddi çaba gösterdi. Geçen yıl artan fiyatların da etkisi ile üretim alanları genişledi ve pamuk üretiminin 2022’de 1 milyon tonu aşması bekleniyor.

Üretim 1 milyon tona çıkarılsa da bu başarının sevinci yaşanamadı. Pamuk fiyatı düştü. Fark ödemesi(destekleme primi) artırılmadı. Üç yıldır kütlü pamuk destekleme primi kilo başına 1 lira 10 kuruş.

Cumhurbaşkanlığının 2022 Tarımsal Destekleme Kararnamesi 20 Ekim 2022 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdi. Bu kararnameyi görünce kendi adıma ilk baktığım iki ürün pamuk ve ayçiçeği oldu. Pamuk ve ayçiçeği üreticileri geçen yıla göre daha düşük seyreden fiyatların destekleme primi ile desteklenmesini bekliyordu. Her iki ürün için de beklenen kilo başına en az 2-3 liralık fark (prim) ödemesi yapılması yönündeydi. Fakat, ayçiçeğinde kiloda 50 kuruş, kütlü pamukta 1 lira 10 kuruş olan fark ödemesinde geçen yıla göre bir artış yapılmadı.

Destekleme primi dolar karşısında eridi

Pamukta 2020 ve 2021 yılında olduğu gibi 2022 ürünü kütlü pamukta kilo başına 1 lira 10 kuruş prim ödenecek. Biliyorsunuz pamukta Türkiye ürettiğinden fazlasını ithal ediyor.Bu nedenle çiftçinin ithal pamukla rekabeti çok önemli. Çiftçiyi korumasız bırakırsanız ithalat karşısında ayakta duramaz. Dolar bazında bakıldığında 20 Ekim 2020’de dolar kuru 8,3 lira iken pamuk destekleme primi kilo başına 1 lira 10 kuruş olarak belirlendi. 2021’de aynı dönemde dolar kuru 9,5 lira iken yine destekleme primi 1 lira 10 kuruş. Geldik 2022’ye 20 Ekim’de dolar kuru 18,5 lira. Geçen yıla göre dolar iki kat artarken pamuk destekleme primi yine kilo başına 1 lira 10 kuruş. Çiftçi nasıl rekabet edecek?

Geçen yıl pamuk fiyatı yüksek seyretti. Çiftçi pamuktan para kazandığı için bu yıl üretimi artırdı. Geçen yıl destekleme primi hiç verilmese bile çiftçi itiraz etmezdi. Çünkü fiyat yüksekti. Ama bu yıl fiyat düştüğü için üreticinin destekleme priminin mutlaka artırılması gerekiyordu. Artış yapılmadığı için çiftçi zarar ediyor.

Maliyet arttı fiyat düştü

Türkiye’nin son yıllardaki kütlü pamuk üretimi ortalama 1,9 ile 2 milyon ton arasında değişirken bu yıl 2,6 milyon ton olması bekleniyor. Lif pamuk üretimi ise ortalama 650 - 700 bin ton seviyesinden bu yıl 1 milyon tonu aşması bekleniyor.

Ulusal Pamuk Konseyi verilerine göre, 1 kilo kütlü pamuğun üretim maliyeti ortalama 14 lira seviyesinde. Pamuk üretiminin yüzde 60’ını gerçekleştiren Güneydoğu Anadolu’da Şanlıurfa - Diyarbakır’da hasat yeni başlamasına rağmen piyasada kütlü pamuk fiyatı 15-16 lira seviyesinde. Hasadın büyük oranda tamamlandığı Ege’de ise 17 lira seviyesinde alıcı buluyor. Üreticilerin beklentisi en az 20 lira ve üzeri bir fiyattı.

Geçen yıla göre lif pamuk üretiminde yüzde 25’in üzerinde bir üretim artışı beklenirken bu üretim artışı bir anlamda çiftçi için olumlu, verimlilik yüksek ama fiyatın düşük olması nedeniyle üretici zarar edecek. Sadece fiyat yönüyle değil destekleme konusunda da üreticilerin beklentisi karşılanamadı. Üreticilerin beklentisi en az 3 lira seviyesinde bir destekleme priminin açıklanmasıydı. Yukarıda da yazdığımız gibi son 3 yıldır pamukta destekleme primi kilo başına 1 lira 10 kuruş olarak devam ediyor.

Üretimde 2023’te sert düşüş yaşanabilir

Önlem alınmazsa ve üretici zarar ederse önümüzdeki yıl pamuk üretiminin azalması kaçınılmaz. Ulusal Pamuk Konseyi’ne göre üretimdeki azalma yüzde 50’yi bulabilir.

Şu anda pamukta temel sorunlardan birisi tekstil sektöründeki durgunluk ve talep eksikliği nedeniyle pamukta alıcı yok. Hasat tüm hızıyla devam ederken pamuk alımı yok denecek kadar düşük seviyelerde. Üretici fiyat düşük diye bekliyor. Alıcılar tekstil piyasası durgun diye bekliyor. Borsalarda neredeyse işlem olmuyor. Geçmiş yıllarda günde 7-8 bin ton pamuk satışı olurken şimdilerde 100 ton seviyelerinde. Bir yandan da hasat devam ediyor. Pamuğu koyacak depo bulmak bile sorun olmaya başladı.

Türkiye’de lisanslı depo çalışmaları ilk olarak pamuk için başlatılmıştı. Ama bugün pamuğu koyacak yeterli kapasitede lisanslı depo yok. Üretici bu yönüyle de sıkıntı yaşıyor.

Geçmişte piyasada çok güçlü durumda olan Tariş, Çukobirlik,Antbirlik gibi tarım satış kooperatifleri de hem finansman olarak hem de işleme tesisleri bakımından etkisiz hale getirildi. Birlikler de üreticiye destek olamıyor. Piyasayı düzenleyemiyor.

Çiftçiye verilmeyen destek ithalata verilebilir

Yaşanan tüm gelişmeler tarım ve Orman bakanlığı tarafından ve ilgili kişilerce çok iyi biliniyor. Hatırlarsanız Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci Eylül ayında pamuğa verilecek mazot ve gübre desteğini açıklamıştı. Pamukta spekülatif bazı hareketlerin olabileceğini, fiyatın düşürülebileceğini ve bu durumda her türlü tedbiri alacaklarını belirtmişti. Bakan Kirişçi'nin söyledikleri gerçekleşti. Ama bakanlık herhangi bir önlem almadı. Ne yapılabilir? En azından destekleme primi 3 liraya çıkarılabilir.

Özetle, önlemler alınmazsa ve üretim yüzde 40-50 oranında düşerse, üreticiye verilmeyen destek yarın korkarım ki ithalata ödenecek. Tekstildeki durgunluk bitince ve çarklar yeniden dönünce ihtiyaç duyulacak pamuk ithal edilmek zorunda kalınabilir. Sadece 2021 yılında pamuk ithalatına 2,5 milyar dolar ödediğimiz unutulmamalı. Yıllardır üretimi artıralım, verimliliği artıralım diye çaba gösterilirken, çiftçi haklı olarak soruyor; üretimi artırdık diye cezalandırılıyor muyuz?