DÜZINELERCE KORONAVIRÜS ILACI GELIŞTIRILIYOR. PEKI BUNDAN SONRA NE OLACAK?

İlaç üreticileri, küresel talebi karşılamak için karmaşık üretim süreçlerini hızlandırdıklarından tedarik zinciri zayıflıkları ve kaynak bulma sorunları ile karşı karşıya.

Araştırmacılar, geçen ay antiviral remdesivir'in klinik araştırmasından ilk umut verici bilgileri paylaştı ve ilacın, iyileşme süresini birkaç gün azaltabildiği sonuçları ortaya çıktı. Tabi bu 'tedavi' olarak adlandırılmak için yeterli değil, ancak bunalmış sağlık sistemleri üzerinde bir miktar baskıyı hafifletmek için yeterli oldu diyebiliriz.

Remdesivir’in etkisi, COVID-19 terapötiklerinin geliştirilmesinde karşılaşılan bir sonraki probleme odaklanmamıza neden oldu, o da; “Küresel bir pandemiyi çözüm olmak için karmaşık üretim süreçlerini hızlandırmak”.

Muhtemelen bu durum dünyanın karşılaştığı en büyük ilaç yapım zorluklarından biri olacak. COVID-19'a karşı test edilen terapötiklerin bazıları yenidir ve üretilmesi zordur. Diğerleri onlarca yıldır kullanılmakta olan nispeten basit bileşikler olsalar bile, ilaç üreticileri üretimi artırmaya çalışırken tedarik zinciri zayıflıkları gibi komplikasyonlarla karşılaşmaktadır.

Araştırmacılar potansiyel COVID-19 tedavilerini test etmek için var güçleri ile çalışıyor. Bu terapötikler, sıtma ilacı hidroksiklorokin gibi bilinen jenerik ilaçlardan, daha önce Ebola virüsüne karşı denenen remdesivir gibi deneysel küçük moleküllere kadar birçok ilaç gamını kapsar. Bilim insanları ayrıca, bazı kritik COVID-19 hastalarında meydana gelen, yıkıcı hale geldiğinde vücudun bağışıklık tepkisini tahrip eden antikor tedavilerini araştırıyorlar.

Remdesivir’in üreticisi Kaliforniya'daki Gilead Sciences, en son salgın verisi yayınlanmadan önce bile bileşiğin üretimini artırmak için aylardır çalışıyordu. ABD Gıda ve İlaç İdaresi (FDA), 1 Mayıs'ta acil durum kuralları uyarınca COVID-19 için ilacın kullanımına izin verdikten sonra, şirket, üretimi artırmanın yollarını bulmak için dünyanın dört bir yanındaki ilaç üreticilerine ulaştığını açıkladı.

Gilead, salgın hızlanmadan üretim sürecini düzene sokmayı başarmıştı (ilacın büyük partilerini üretmek için gereken süreyi 9-12 aydan 6-8 aya indirdi) ve bunu yapmak için gerekli nadir kimyasallar için alternatif kaynaklar aradı. (Gilead, remdesivir'de kullanılan hammaddeleri açıklayamayacağını söyledi) Şirket, yıl sonuna kadar bir milyon kişiye tedavi etmek için yeterli remdesivir üretebileceğini ve ilacın hastalığın iyileşme süresini azaltmak için yeterli olacak daha düşük dozları bulduğunda tedavi edilebilecek kişi sayısının iki kat daha fazla olabileceğini belirtti.

Ancak şirket; remdesivir üretiminin, (gerçekleştirilmesi haftalar sürebilen bireysel adımlar ile karmaşık bir kimyasal senteze dayalı üretim yöntemi var) önemli bileşenlerin eksikliğiyle raydan çıkarılabileceği konusunda da uyarıda bulunuyor.

Remdesivir, virüsün RNA genomunu kopyalamak için kullandığı nükleotit yapı bloklarına benzer bir moleküldür. Bu yapı taşlarını taklit ederek remdesivir, COVID-19’un kendisini kopyalamak için kullandığı enzimi bloke eder.

Gilead, belirli bir zorlukla karşı karşıyadır, çünkü pandemi başladığında ilacın büyük miktarlarını yapmıyordu. Ancak Cambridge'deki Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde bir operasyon araştırmacısı olan David Simchi-Levi, daha önce toplu olarak üretilen farmasötikler için bile (hidroksiklorokin ve klorokin gibi ) ölçeklendirmenin önemli bir sorun olduğunu söylüyor.

Simchi-Levi, “Son yirmi yılda, birçok farklı sektördeki üreticiler, stokta tuttukları hammadde ve bitmiş ürün miktarını azaltan bir “yalın” üretim modeline geçti. Bu, maliyetleri azaltmak açısından başarılı oldu. Ama riske maruziyeti arttırdı” diyor.

Buna ek olarak, şirketler Çin ve Hindistan gibi ülkelerde düşük maliyetli hammadde tedarikçileri aramaktadır. Bir pandemi gibi bir kriz ortaya çıktığında, bu ülkeler kendi halklarına ulaşılabilirliği sağlamak için farmasötik bileşenlerin ihracatını kısıtlayabilir.

Üretim için üç aşama

Remdesivir veya hidroksiklorokin gibi küçük moleküllü ilaçlar için üretim geniş ölçüde üç aşamayı içerir. Birincisi, ilaçtaki aktif bileşeni verir; ikincisi ilacı, vücut tarafından stabil ve kolayca emilmesi için değiştirir; ve üçüncüsü, ilaçları, örneğin tabletlere veya şişelere paketler. Bütün bunlar, kalite ve güvenlik standartlarının korunmasını sağlamak için tesisleri periyodik olarak inceleyen düzenleyicilerin dikkatli gözünde gerçekleşir. Yeni bir ilaç üretim sahası kurmak ve işletmek bir çok regülasyon onayı gereklidir. Kısaca yeni bir üretim sahası oluşturmak hemen olacak bir iş değildir.

Protein veya antikor gibi daha karmaşık terapötikler için üretim daha da hassas olabilir. Araştırmacılar, belirli bağışıklık sistemi süreçlerini bloke eden antikorların, kontrol dışı bağışıklık yanıtlarını kısıtlayarak COVID-19'a karşı yardımcı olacağını umuyorlar. Kaliforniya'daki Genentech, IL-6 adı verilen bir bağışıklık sistemi regülatörünün aktivitesini bloke eden tocilizumab (Actemra) adı verilen bir antikor üreticisidir. *Tocilizumab, bazı artrit formlarına karşı kullanım için zaten onaylanmıştır, ancak COVID-19'a karşı faydalı olduğu tespit edilirse, üretimin büyük ölçüde artırılması gerekecektir.

*Atlizumab olarak da bilinen ve Actemra adı altında pazarlanan Tocilizumab, çocuklarda ciddi bir artrit türü olan romatoid artrit (RA) ve sistemik juvenil idiyopatik artrit tedavisi için kullanılan immünosüpresif bir ilaçtır. İnterlökin-6 reseptörüne (IL-6R) karşı bir monoklonal antikordur. İnterlökin 6 (IL-6), bağışıklık yanıtında önemli bir yeri olan ve otoimmün hastalıklar, mültipl miyelom ve prostat kanseri gibi birçok hastalığın patogenezinde rol oynayan bir sitokindir.

Antikorlar, çeşitli kanser formlarından artrite kadar çeşitli hastalıkları tedavi etmek için giderek daha fazla kullanılmaktadır ve araştırmalar, üretim verimlerini artırmıştır. Yaklaşık on yıl önce bir üretici, litre hücre kültürü başına 1 gramdan daha az antikor alabilirken şimdi aynı hacimden 5 gram veya daha fazlası elde edilebiliyor. (Lonza firmasının bilgisi)

2.000 litrelik bir kültür, erken bir klinik araştırmayı beslemek için yeterli antikor üretebilir, ancak ilaç üreticileri, daha büyük denemeler ve ticarileştirme için dev çelik kaplarda yetiştirilen 20.000 litreye kadar kültürü ölçeklendirebilir. Antikor ilaçları artık farmasötik endüstrisinin büyük bir parçası olduğundan, anahtar reaktifler için birden fazla tedarikçinin olması önemlidir. Sektör, Japonya'nın Fukushima yakınlarındaki 2011 depreminden sonra bunu zor yoldan öğrendi. Dünyadaki sadece birkaç fabrika, ilaçlar için kimyasal polietilen glikol üretiyordu ve hepsi Japonya'daydı. Tocilizumab'ın henüz COVID-19'a karşı hastalara yardımcı olduğu gösterilmemiştir, ancak Genentech arzını % 50 oranında artırdığını ve kapasiteyi daha da arttırmak için çalıştığını söylüyor.

İlaçlara ilk hangi ülke sahip olacak? Ancak şirketler arz oluşturmak için proaktif olarak çalışsalar bile, talep arzdan çok daha fazla olacaktır. Bu da ilaçlara ilk kimin ulaşacağı sorusunu sormamıza neden oluyor. Remdesivir’in dağıtımı için zaten sorunlar baş gösterdi. Gilead, COVID-19'u tedavi etmek için ilaç stoklarını bağışladı (sadece 78.000 kişiyi tedavi etmek için yeterli) Bu ilaçlar sadece Amerika Birleşik Devletleri'ne gidiyor. ABD hükümeti bu şişeleri tek tek eyaletlere dağıtıyor, ancak bazı hastaneler erişim eksikliğinden şikâyetçi. Şirket ayrıca bu hafta beş jenerik ilaç üreticisi ile anlaşma yaptığını açıkladı. Bu üreticiler, Gilead'e telif ücreti ödemeden sağlık hizmetlerine sınırlı erişimi olan 127 ülkede dağıtım için remdesivir üretebilir. Anlaşma, küresel sağlık acil durumu sona erene veya COVID-19 için başka bir tedavi veya aşı bulunana kadar devam edecektir.

İlaçlara erişim ile ilgili endişeler daha önce ortaya çıktı, örneğin 2009 yılında H1N1 salgını sırasında, ülkeler influenza ilacı Tamiflu'yu stoklamak için birbiri ile yarışmıştı. Ancak salgın hızla sona erdiğinden bu konular hiçbir zaman tam olarak ele alınmadı. Ama şimdi durum çok ciddi…