ALKOL BAZLI EL ANTISEPTIKLERI VE CILT NEMLILIĞI ÜZERINDEKI ETKILERI

Zeynep Askeroğlu - Ar-Ge Yöneticisi ECZACIBAŞI TÜKETIM ÜRÜNLERI SAN. VE TIC. A.Ş.

ÖZET

Alkol bazlı el antiseptikleri ellerde bulunan mikroorganizmaları öldürmek amacıyla ele dökülerek kullanılan, su ve sabun ile yıkama alternatifi olarak tercih edilen ürünlerdir. Alkol bazlı el antiseptikleri ellerdeki mikrobiyal florada hızlı düşüş sağlarlar. Fakat uzun dönemli ve sıklıkla kullanılmaları cildin kurumasına yol açabilir. Alkol bazlı el antiseptiklerinin içerisine cilt nemlendiricileri ilave edilerek cildin kurumasının önüne geçilebilir.

Bu çalışmada alkol bazlı el antiseptiklerinin ve içerisine ilave edilen nemlendiricilerin cilt kuruması ve nemlendirilmesi üzerindeki etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. 2 farklı ürün ve etil alkol çözeltisi 8 katılımcının sol ve sağ kol içlerine uygulanmış, kol içerisinde işaretlenen bölgelerin nem değerleri corneometer® CM 825 probu kullanılarak ölçülmüştür. Çalışma sonucunda etil alkolün cilt nemliliğini düşürdüğü, Maratem M906 El ve Cilt Antiseptiği’nin formülündeki gliserin ile alkolün kurutucu etkisini azalttığı tespit edilmiştir.

GİRİŞ

Nesiller boyunca ellerin su ve sabun ile yıkanması kişisel hijyenin bir ölçütü kabul edilmiştir. Coronavirüs pandemisi nedeniyle günümüzde el hijyeni çok daha büyük bir önem kazanmıştır.

Derinin çok sayıda ve çeşitte mikroorganizma içeren bir mikrobiyotası vardır. Mikrobiyota içeriği kişiden kişiye farklılık gösterdiği gibi, cilt bölgesine göre de farklılıklar gösterir[1,2]. Normal deride sürekli bulunan bakteriler cildin yerleşik florasını oluşturur. Tam olarak ciltten yok edilmeleri mümkün değildir. Ciltle irtibatları zayıf olan, kolayca uzaklaştırılabilen ve deride kontaminant olarak zaman zaman rastlanan bakteriler de derinin geçici florasını oluşturur. Geçici florada patojen mikroorganizmalar yer alabilir[3]. Alkol bazlı el antiseptiği ya da sabun kullanımı ellerdeki patojen bakterileri ve enfeksiyon riskini azaltmaktadır[2]. Günümüzde bu amaçla su ve sabunun yanında el antiseptikleri de yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Canlı dokular üzerindeki mikroorganizmalara karşı kullanılan maddelere antiseptik, bu mikroorganizmaların ortadan kaldırılma işlemine de antisepsi adı verilir. Eşya alet gibi cansız ortamların üzerindeki mikroorganizmalara karşı kullanılan maddeler dezenfektan, bu yüzeylerdeki patojen mikroorganizmaların elimine edilmesi de dezenfeksiyon olarak isimlendirilir[3,4]. Antiseptik kelimesi halk arasında düşük bilinirliğe sahiptir. El antiseptiklerine dezenfektan denildiği sıklıkla görülmektedir. Antisepsi amacıyla özellikle alkol bazlı ürünler tercih edilmektedir.

Alkol yüzyıllardır kullanılmasına rağmen, alkolün antiseptik olarak kullanılmasını destekleyen kanıtlar 1800’lerde ortaya çıkmıştır[5]. 1960’larda el yıkama imkanının olmadığı acil durumlarda el antiseptiklerinin kullanımı önerilmekte, bunların sabun ve su kullanımından daha az etkili olduğu düşünülmekteydi[6]. Fakat yapılan çalışmalar, alkol bazlı ürünlerin sağlık sektörü çalışanlarının el antisepsisinde sabun/antibakteriyel sabunlarla yapılan standart el yıkanmasından daha etkili olduğunu göstermiştir[7]. Hastane çalışanlarının el hijyeni ve antisepsisi, tek başına hastane enfeksiyonlarının yayılımını önlemede kontrol edilebilir en önemli faktördür[8]. Günümüzde alkol bazlı el antiseptiklerinin el hijyeni için sağlık alanında kullanımı WHO yayınları, CDC kılavuzu, APIC, U.S. Ulusal Kılavuzu gibi kılavuzlar tarafından önerilmektedir[6].

Alkol bazlı el antiseptikleri ele dökülerek kullanılan, jel, köpük ya da sıvı formdaki ürünlerdir[9]. Su ve kurulama gerektirmediğinden her yerde kolayca uygulanabilir ve zaman kazandırırlar. Cerrahi girişimler öncesinde cildin geçici florası yanısıra yerleşik floranın da çok daha etkin ve hızlı bir şekilde azaltılmasını sağlarlar[3]. Izopropil alkol, etil alkol, n-propanol ve bunların karışımlarını ihtiva ederler[10]. Antiseptiklerin içerisindeki alkol konsantrasyonu yaygın olarak hacimsel yüzde (%h/h) ile ifade edildiği gibi ağırlıkça (%a/a)

da gösterilebilir. El antiseptiklerinde hacimsel olarak %60-95 oranında alkol kullanılır. Alkoller proteinleri denatüre ederek antimikrobiyal etki gösterirler. Fakat su yokluğunda proteinler kolayca denatüre olamadığı ve yüksek alkol konsantrasyonu temas süresini kısaltacağı için çok yüksek konsantrasyonlarda alkolün mikrobiyal etkisi azalmaktadır[6,10]. Hacimce %50'nin altındaki konsantrasyonlarda da alkol aktivitesini büyük ölçüde kaybetmektedir. Kısaca hacimce %60-80 oranında alkolün en yüksek antimikrobiyal etkiyi gösterdiği söylenebilir[3,6].

Alkoller uçucu özelliği ve kalıntı bırakmamaları nedeniyle antisepside sık tercih edilirler[11]. Hızlı etki sağlayan aktif maddelerdir, fakat uzun süreli kalıcı etkileri bulunmamaktadır. Çeşitlerine göre alkollerin etkinlikleri farklılık gösterir. Etil alkol virüsler üzerinde daha etkiliyken, propanolün bakterisidal etkisi daha iyidir. Bu nedenle alkollerin birlikte kullanımı sinerjiik etki oluşturmaktadır[10]. Alkollerin penetrasyon güçleri zayıf olduğundan kir ve organik maddeler alkolün temasını engeller ve alkoller eldeki organik madde miktarına bağlı olarak inaktive olurlar. Bu nedenle kullanılmadan önce ellerdeki protein kirliliklerinin uzaklaştırılması tavsiye edilmektedir [3, 8]. 3-5 dakikalık alkol ile temas sonrası kalıcı bakteriyel floranın tekrar çoğalması birkaç saat süre almaktadır[8]. Alkol bazlı el antiseptiklerinin içerisine etki süresini ve antisepsi etkisini artırmak amacıyla, hücre zarlarını tahrip ederek etki eden benzetonyum klorür, benzalkonyum klorür, didesildimetil amonyum klorür gibi kuarterner bileşikler ilave edilebilir[3,7,8].

Alkol bazlı ürünler ellerdeki mikrobiyal florada çok hızlı bir düşüş sağlamalarına rağmen alkolün sık kullanımı derinin en dış tabakası olan stratum korneumun yapısındaki proteinleri denatüre eder. Interselüler lipitleri değiştirir ve stratum korneumun su bağlama kapasitesinde azalmaya neden olur. Cilt yüzeyinde kurumaya, çatlamalara ve dolayısıyla cilt florasında bozulmalara neden olabilir. Alkollerin irritasyon özellikleri farklılık gösterir. Örneğin etil alkol genellikle, n-propanol ve izopropanolden daha az irritandır[6,8,12,13]. Alkol bazlı el antiseptiklerinin içerisine cilt nemlendiricileri

Cilt Nemlilik Değeri Ortalamaları

ilave edilerek cildin su kaybetmesinin ve kurumasının önüne geçilebilir[14]. Gliserin, hyaluronik asit, petrolatum gibi nemlendiriciler cildi yağlayarak stratum korneumun nemli kalmasını sağlamaktadırlar[15].

Yapılan çalışmada etil alkol çözeltisi ile farklı tip nemlendirici ve alkol içeren 2 farklı el antiseptiğinin ciltteki nemlendirme etkileri kıyaslanmıştır. Kıyaslanan ürünlerden Maratem M906 El ve Cilt Antiseptiği ağırlıkça %70 oranında etil alkol, %5 izopropil alkol ve gliserin içermektedir. Piyasadan alınan el antiseptiği ise %62,469 oranında izopropil alkol, polietilen glikol-75, lanolin ve bütilen glikol içermektedir.

Yapılan çalışmada 8 katılımcının sol ve sağ kol içlerine 20°C sıcaklık ve % 40-60 bağıl nem koşullarında ürünler uygulanmıştır. Uygulama öncesinde kişilerin kol içerisinde işaretlenen bölgelerinin nem değerleri corneometer® CM 825 probu kullanılarak ölçülmüştür. Uygulama bölgesinden 3 ölçüm alınmış, ortalamaları hesaplanmıştır.

Ürünlerden 0,5 ml alınarak her ürün için işaretlenen 2 farklı bölgeye uygulama yapılmıştır. Katılımcılarda bir ürün için iki sonuç elde edilmiştir. Uygulama sonrası 5 ve 10. dakikalarda her bölge için 3 ölçüm alınmıştır. Elde edilen ortalamalar kullanılarak uygulama öncesi ve sonrasındaki(10. Dakika) nemlilik değerlerinin % değişimleri hesaplanmıştır. Elde edilen değerler aşağıdaki grafikte yer almaktadır.

Etil alkol cilt nemliliğini %11.7 piyasa ürünü ise %2.8 oranında azaltmıştır. M906 ürünü ise cilt nemliliğini düşürmemiş, nemliliği %4.9 oranında arttırmıştır. Bu değerler incelendiğinde, M906 ürününün alkol içeriği piyasa ürününden daha yüksek olmasına rağmen ciltte nemlendirme etkisine sahiptir. Etil alkol cilt nemliliğini başlangıca göre düşürmektedir. Piyasa ürünü ise cilt nemliliğini başlangıca göre düşürmesine rağmen yapısındaki nemlendiriciler sayesinde etil alkole göre cildin daha az kurumasına yol açmıştır. Sonuç olarak literatürde yer aldığı gibi alkol bazlı el antiseptiklerinin içerisine gliserin ilave edilerek alkolün kurutucu etkisi azaltılabilmektedir.

KAYNAKLAR

1 P. Zeeuwen, M. Kleerebezem, H. Timmerman, J. Schalkwijk, Microbiome and skin diseases, Curr. Opin. Allergy Clin. Immunol. 5 (2013) 514–520.

https://sci-hub.se/10.1097/ACI. 0b013e328364ebeb

2 Review of human hand microbiome research

Sarah L. Edmonds-Wilson a,*, Nilufar I. Nurinova b, Carrie A. Zapka a, Noah Fierer c, Michael Wilson d

3 Samastı, M. (2008). Hastanelerde dezenfeksiyon kullanım esasları, yapılan hatalar, I.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri Hastane Enfeksiyonları Korunma ve Kontrol Sempozyum Dizisi, 60, s. 143-168 http://www. ctf.edu.tr/stek/pdfs/60/6015.pdf

4 https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/ makale/alkoller-mikroorganizmalari-nasil-oldurur

5 Ichor T, Aondoakaa EM, Ebah EE. (2018). Comparative Studies on the Antibacterial Activity of Alcohol-Based Hand Sanitizers Against Bacteria Isolates from the Hands of Undergraduate Students of University of Agriculture, Makurdi. J Clin Case Rep 8(7): 1143. doi: 10.4172/21657920.10001143

https://www.hilarispublisher. com/open-access/comparative-studies-on-the-antibacterial-activity-of-alcoholbased-handsanitizers-against-bacteria-isolates-from-the-hands-of-under-2165-7920-10001143.pdf

6 World Health Organization. WHO Guidelines for Hand Hygiene in Health Care (Advanced Draft). Geneva, World Health

Organization, 2006. https://www. who.int/patientsafety/information_centre/Last_April_versionHH_Guidelines%5B3%5D.pdf

7 Centers for Disease Control and Prevention. Guideline for Hand Hygiene in Health-Care Settings: Recommendations of the Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee and the HICPAC/SHEA/APIC/IDSA Hand Hygiene Task Force. MMWR 2002;51(No. RR16). https://www. cdc.gov/mmwr/pdf/rr/rr5116.pdf

8 Albay A., (2005). El antiseptiklerinde cilt koruyucu maddeler: katkı maddeleri nelerdir? Antiseptik etkinliğinde değişiklik yapar mı? El antiseptiklerinde kombinasyonlar: farkları nelerdir? 4. Ulusal Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongresi, Kongre Kitabı: 41-58.

https://www.das.org.tr/kitaplar/ kitap2005/6-05.pdf

9 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/ pmc/articles/PMC4882309/

10 Gold, N. A., Mirza, T. M., ve Avva, U. (2020). Alcohol Sanitizer. In StatPearls. StatPearls Publishing. https://pubmed.ncbi.nlm.nih. gov/30020626/

11 Avcı, D., Otkun, M. (2017). Bazı antiseptik ve dezenfektanların antibakteriyel etkinliklerinin araştırılması. Türk Hijyen Deneysel Biyoloji Dergisi , 74(3), 211-220. https://www.journalagent.com/turkhijyen/pdfs/ THDBD_74_3_211_220.pdf

12 Istanbul Üniversitesi Istanbul Tıp Fakültesi, deri ve zührevi hastalıkları anabilim dalı, 2014 http:// www.iudermatoloji.com/deri-bilgisi/

13 Gordon Betts, Kelly A. Young, James A. Wise, Eddie Johnson, Brandon Poe, Dean H. Kruse, Oksana Korol, Jody E. Johnson, Mark Womble, Peter DeSaix (2013). Anatomy and Physiolog. https:// openstax.org/books/anatomy-and-physiology/pages/5-1-layers-of-the-skin

14 Becton, Disckinson and Company, Lake, F., Invisible Antimicrobial Glove and Hand Antiseptic, US2016/0081894,2016

15 Tetsuro, O., Satoshi T., Prebiotic Cosmetic Product That Improves Diversıty Of Epidermal Microorganisms, JP2018177669A, 2018.