İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRİSİ’NDE YER ALAN HAKLAR VE ÖZGÜRLÜKLER

Bilindiği gibi, 10 Aralık 1948 tarihinde Paris’te toplanan Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, İnsan Hakları Evrensel Bildirisi’ni kabul ve ilan etmiştir. Bildiri (deklarasyon), dünyanın her yerinde, her sosyal ve siyasal düzende insanların deklarasyonda yer alan insan haklarına ve özgürlüklerine sahip olduğuna vurgu yapar. Bu haklar ve özgürlükler vardır ve her yerde her zaman herkes için geçerlidir. Bildiri bir giriş ve 30 maddeden oluşmaktadır. Bildiri’de medeni, siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel haklar bir bütün olarak yer alır. Bildiri’nin, birkaç istisna ile 1-18 maddeleri medeni, 19-21 maddeleri siyasi, 22-26 maddeleri ekonomik ve sosyal ve 27-28 maddeleri kültürel hakları içermektedir. Bildiride medeni ve siyasi hak olarak 50, ekonomik, sosyal ve kültürel hak olarak da 27 olmak üzere toplam 77 hakkı tespit etmek mümkün. Bildirinin kabul ve ilan edilmesinin üzerinden 70 yıl geçmiştir. İnsan haklarının kaynağı hayattır. Hayat da statik değil dinamiktir. İnsan haklarının dinamik ve evrimci karakteri nedeniyle, ulusal üstü insan hakları belgelerinde bugün itibariyle insan hakkı olarak nitelenen hak ve özgürlük sayısı, medeni ve siyasi haklarda 111, ekonomik, sosyal, kültürel ve dayanışma hakları kategorisinde de 72’ye ulaşmıştır. Böylece toplam sayı 183’ü bulmaktadır.

Bildiri’de yer alan hakları madde numaralarıyla birlikte şöyle sınıflandırabiliriz*: Medeni ve siyasi haklar: Tüm insanların, hak ve onura sahip olmak bakımından eşitliği ve özgürlüğü (1), ayrımcılık yasağı (2), kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı, yaşam hakkının yasayla korunması (3), kölelik ve kulluk yasağı, kölelik ticaretinin yasaklanması (4) İşkence yasağı (5), hukuk önünde kişi olarak tanınma hakkı (6), hukuk önünde eşitlik ve hukukun eşit korumasından yararlanma, ayrımcılığa karşı korunma (7), etkin hukuksal başvuru hakkı (8), keyfi gözaltına alma, keyfi tutuklama, keyfi sürgün yasağı (9), adil yargılanma ve savunma hakkı (10), masumluk karinesi, suç ve cezaların yasallığı ilkesi (11), şeref ve şöhretin, ailenin, özel yaşamın, haberleşmenin, konutun, korunması, dokunulmazlığı, gizliliğine saygı gösterilmesi (12), yerleşme özgürlüğü ve seyahat özgürlüğü, kendi ülkesi dahil herhangi bir ülkeden çıkma, kendi ülkesine dönme hakkı (13), iltica hakkı (14),uyrukluk, uyrukluktan keyfi olarak yoksun bırakılmama ve uyrukluk değiştirme hakkı (15), evlenme/aile kurma evlenmede ve aile kurmada, evlilik hayatında ve boşanmada kadınlarla erkeklerin eşitliği, evlenmede evlenen çiftlerin serbest rızalarının bulunması (16) Düşünce, din, inanç, vicdan özgürlüğü (18) İfade , görüş, kanaat özgürlüğü (19), örgütlenme özgürlüğü, toplanma özgürlüğü, bir örgüte girmeye zorlanmama hakkı (20) kendi ülkesinin yönetimine katılma, kamu hizmetine girmede eşitlik, özgür, eşit ve gizli oyla yapılan seçim, halkın iradesinin yönetim yetkisinin temeli olması hakkı (21), Evlilik içinde ve dışında doğan çocukların eşit haklara sahip olması (25). Ekonomik, sosyal ve kültürel haklar: Aile kurumunun korunması (16), mülkiyet, mülkiyet hakkından keyfi olarak yoksun bırakılmama hakkı (17), sosyal ve güvenlik hakkı, anne ve çocuğa özel bakım ve yardım, ekonomik, sosyal ve kültürel hakların gerçekleşmesi hakkı (22), işsizliğe karşı korunma hakkı, çalışma hakkı, işini serbestçe seçme hakkı, sendikal haklar, adil ve elverişli çalışma koşullarına, eşit işe eşit ücret hakkı (23), tatil hakkı, çalışma saatlerinin makul biçimde sınırlanmasına hak, dinlenme ve boş saate hak (24), elverişli yaşam standartları, beslenme, barınma, giyim hakları (25), eğitim hakkı, anne babanın çocuklarına verilecek eğitimin türünü seçme hakkı, temel ve ilk eğitimin bedava olması, teknik ve mesleki eğitimin mümkün olması, yüksek öğrenime girmede eşitlik hakkı (26), bilimsel, edebi ya da sanatsal üretimin sonucu olan çıkarların korunması, bilimsel ilerleme ve yararları paylaşma hakkı, kültürel yaşama katılma, sanattan serbestçe yararlanma hakkı (27), hak ve özgürlüklerin gerçekleştiği sosyal düzene ve hak ve özgürlüklerin gerçekleştiği uluslararası düzene hak (28).

Bildiri, yol gösteriyor, ilham veriyor. Çok büyük bir manevi güce-otoriteye sahip.

Kabul ve ilan edilişinin 70.yılı kutlu olsun.

*Yararlanılan kaynak: Gemalmaz Mehmet Semih, temel belgelerde insan hakları, , İHD yayını, 1994, s.325-343