‘Dil yok olunca kültür de yok oluyor’

DERSİM’DE ve Mezopotamya’nın başka halkları tarafından kutlanan “Gağand Bayramı”nın belgeseli çekildi. Yönetmen koltuğuna Umur Hozatlı’nın oturduğu, yapımcılığını Cemal Taş üstlendiği “Gağand/khalek’in Ölümü” belgeselinin ritüelini Bornek köylüleri tarafından gerçekleştirildi.

Dersim ve İstanbul’da yapılan gösterimlerin ardından belgeselin Avrupa’da özel gösterimleri yapıldı. Dersim sözlü tarih çalışmaları yapan Cemal Taş’la belgeseli konuştuk. Yaşlıların Dersim’i anlatırken tarihi “38 öncesi ve 38 sonrası” diye ayırdıklarını anlatan Taş, “Bunu sorgulayacak yaşa geldiğimizde 38’i çalışmaya başladık” dedi.

2000’li yıllara gelindiğinde Dersim Katliamı’yla ilgili çalışmalar yaparken, diğer yandan toplumun kolektif hafızasının yok olduğunu gözlemlediğini belirtti. Kaybolan bu hafıza içinde dil, inanç ve inanca dair ritüellerin olduğunu dikkat çeken Taş, Gağand ritüelinde bunlardan biri olduğunu dile getirdi.

TEKRAR TOPLUMLA BULUŞTURMAK İSTEDİK

Taş belgeseli çekme nedenlerini “Kültür o toprağa ait bir şeydir. Bir topluma, bir zümreye ya da bir kavime ait değil. Toplum yaşadığı coğrafyayı terk ettiği zaman, o kültürü de terk ediyor. Yaşadığı yerde eğer toplumlar inançlarını, kültürlerini, dillerini özgürce yaşayıp konuşamıyorsa topraklarını

diledikleri gibi ekip biçemiyorsa, bu durum o toplumun hafızasına yitirmesine neden oluyor. Toplum için hafıza niteliği taşıyan ritüelleri tekrar toplumunla buluşturmak istedik, o nedenle Gağand’ı çektik” sözleriyle anlattı.

Belgeselli 5 yıllık çekimlerin ardından tamamladıklarını belirten Taş, “Belgesel boyunca bizimle olan arkadaşların bazıları bugün bizimle değil, bazıları hapishanede, kimisi de ülkedeki koşullardan dolayı ülkeyi terk etti. Belgesel bir yandan yitip giden toplum hafızasını konuşurken değer yandan karşılaştığımız olaylarda, ülkenin içinde bulunduğu tarihsel ve sosyal durumunu ortaya koyuyor” ifadelerini kullandı.

Taş, belgeseli Beyazdağ eteğinde bulunan Hozat’a bağlı Düzpelit (Bornek) köyünde çektikleri bilgisini verdi. 90’lı yıllarda köy boşaltmaların da yaşandığı Dersim’de Taş, dilin kaybolmasına dikkat çekti. “Artık evlerde Kırmanckî (Zazaca), Kurmancî’nin (Kürtçe) konuşulmadığın anlatan Taş, “Ana dilini bilmeyen bir çocuk, annesiyle duygusal olarak Gağand’daki o ritüelli hissedemez. Bunu çekmek için çok köy ve bölgeyi taradık. Çekim yaptığımız köy Gağand’ın yapıldığı birkaç köyden biri. Dil yok olunca o kültüre dair ne varsa yok olup gidiyor ne yazık ki” dedi.