DAHA ETİK BİR TELEFON
Bu yazıda birkaç gün önce büyük bir sükseyle tanıtılan iphone modellerinden bahsetmeyeceğim. 2020’ye az bir süre kalmışken hâlâ full HD bile olmayan LCD ekranlı modeli 699 dolara satmalarını da eleştirmeyeceğim. iphone’ların zor sökülmesini, yedek parça bulmanın imkansızlığını ve tamir etmenin zorluklarını da eleştirecek değilim. Üretim ve tedarik zincirlerindeki iş yasası ihlallerini[0] eleştirmeyi ise hiç aklımdan bile geçirmiyorum. Bütün bunların yerine size başka bir telefondan bahsetmek istiyorum: Fairphone 3.
Bağrında yatan artı değer sömürüsü nedeniyle kapitalizm koşullarında bir ürünün üretiminin yüzde yüz “etik” olması mümkün değil. Ancak bu madenlerde yaşları bazen yediye kadar inebilen çocuk işçilerce çıkartılan kobaltın[1] kullanılmasına, intihar fabrikaları olarak da anılan fabrikalardaki Orta Çağ’ı aratmayan çalışma koşullarına, çevre kirliliğine yol açan üretim şekillerine ve daha fazla kâr etmek için cihazların tamirini neredeyse imkansız kılacak şekilde tasarlanmasına göz yumabiliriz anlamına da gelmiyor. Fairphone tam da bu gerçekliklerden yola çıkarak gerek tedarik ve üretim zincirindeki çalışanlar gerek kullanıcılar için gerekse de çevre için daha etik bir üretim sürecini mümkün kılmaya çalışıyor.
İlk modelini 2013’te ikinci modelini 2015’te piyasaya süren Fairphone’un üçüncü modeli ağustos ayının sonunda piyasaya sürüldü. Cihazın üretiminde kullanılan plastik ve bakır tümüyle geri dönüşümden elde ediliyor. Tungsten ve kalayın ise çatışma bölgelerinden gelmemesine özen gösteriliyor. Fairphone kullanılan kobaltın daha etik süreçlerden geçerek üretilmesini sağlamak üzere yeni bir girişim üzerinde de çalışıyor. Fairphone 3’lerin son montajının yapıldığı Arima fabrikasında daha iyi çalışma koşulları için de çeşitli girişimleri[2] var. Elbette bu girişimleri ve fabrikadaki çalışma koşullarını bir de işçilerden dinlemekte ve onların bir iti
razları ve eleştirileri olup olmadığını görmekte fayda olacaktır.
Gelelim telefonun kendisine. Fairphone 3, Snapdragon 632 grafik işlemci ve dördü Cortex A73 dördü de Cortex A53 olmak üzere 8 çekirdekli işlemci, 4 GB RAM, 64 GB depolama alanı, 5.65 inch IPS FHD+(1080X2160) ekran, 3000mah pil, 12 MP arka kamera ve 8 MP ön kameraya sahip. Çift sim kart desteği ve 3.5 mm kulaklık jakı da cihazın öne çıkan özelliklerinden. Ancak bütün bu teknik özelliklerin ötesinde Fairphone 3, tıpkı öncelleri gibi büyük ölçekte modüler olarak tasarlanmış. Cihazın hemen hemen tüm parçaları sıradan bir kullanıcı tarafından bile kolayca sökülüp değiştirilebiliyor. ifixit’in söküm kılavuzu tam da bu özelliği nedeniyle Fairphone 3’e 10 tam puan veriyor. Kıyas açısından iphone X’in 6 puan alabildiğini de ekleyelim.
Fairphone’un etiğe daha fazla dikkat eden bu üretim şekli muadili cihazlara göre 450 avro gibi yüksek bir fiyatı da beraberinde getiriyor. Dolayısıyla rakipleri ile rekabet edebilmesi de pek mümkün görünmüyor. Rekabet edebilseydi dahi bir grup “iyi niyetli patronun” kapitalizmin kârı sürekli arttırmak üzere ürettiği sorunları çözemeyeceği de aşikar. Öte yandan çocukların çalıştığı madenlerden, intihar fabrikalarına elektronik cihaz üretiminin insanlık dışı koşullarının teşhiri açısından bir karşılığı olduğu da neredeyse kesin.
[0] https://bit.ly/2llwfcc [1] https://bit.ly/2kfzo8r [2] https://bit.ly/2lncmsk