*Vulnerant omnia, ultima necat
Ray Dalio Linkedin hesabında paylaştığı bir analizle piyasalarda önemli bir paradigma değişikliğine yakın olduğumuzdan bahsediyor ve gerekçeleri ile hangi varlığın nasıl etkilenebileceğini inceliyor.
J. DIAMOND, Collapse adlı kitabında bir medeniyet çökerken toplumun nasıl olup da bunun farkında olmadığını da sorgular. Basit bir örnek verir: A noktasındaki işinizden B noktasındaki evinize gidiş yoğun trafik nedeni ile 1 saat sürüyorsa trafik çok kötü dersiniz. 2 yıl sonra bu süre 1 saat 10 dk 5 yıl sonra ise 1 saat 20 dakika olmuştur. Sizin için ise hala trafik çok kötüdür….
Son 10 yıl içinde büyük çoğunluğun yeni duyduğu,ufak bir kesimin ise en fazla teorik olarak bildiği ancak bugün düzenli kullandığımız kelimelere bakalım: zero bound (sıfır tabanı), merkez bankası eksi faiz, negatif getirili tahvil, QE/varlık alımı, IOER/rezervlere faiz, kripto para, dijital merkez bankası parası, DLT/Blockchain, ödeme sistemleri, Libra, JPM Coin, Facebook vs vs yani “trafik çok kötü”.
Ray analizini daha daraltılmış dönemler üzerinden yapmış. Ben 2008 krizinin 1929’un altında bir kademede değerlendirirken (ki örneğin Yunanistan için öyle olmayabilir) önümüzdeki krizin ise 1929’ün üstünde bir kademede olacağını düşünüyorum. Ray’in yaklaşımında bonolar kötü etkileniyor ancak MB/devlet desteği ile aşırı bir şok yaşanmıyor. Makul bir senaryo olsa bile bu senaryo yatırımcıların MB/devlete güveninin devam ettiğini var sayan bir senaryo. Başta Euro bölgesi olmak üzere çok ciddi bir güven kaybı yaşanacağını ve bono piyasasında tam bir kaos oluşacağını düşünüyorum. Euro da peşinden gelecek. MB’lerin yeni bir tur gevşemeye gitmesi N.Taleb’in Antikırılganlık kitabında da paylaştığı üzere sadece kırılganlığı artıran bir politika. Kontrollü orman yangınlarına izin verilmediği için biriken hızlı yanma potansiyelli ölü bitki örtüsü kontrol edilemez bir orman yangını yaratacak.
Kamunun mecburen “borçlunun” tarafını tutacağı görüşünde hemfikirim. Özellikle Demokrat başkan adaylarının söylemlerini okuduğunuzda bunun net bir şekilde görebiliyoruz. Kişisel görüşünüz ne olursa olsun Trump’ın cari politikaları bu görüşün hayata geçirilmesinden önceki son emniyet bölgesi. Ancak kaçınılmaz an geldiğinde taşınamaz mallar yani gayrimenkul başta olmak üzere en kötü yatırımlar olacaktır. Roma döneminde şehirlerin nasıl çöküğünü incelerseniz vergilerin en önemli dinamiklerden bir tanesi olduğunu görebilirsiniz.
Hisse senedi piyasalarında ilk başta yukarı yönlü momentum beklemeye devam ettiğimi zaten daha önceki yıllarda/aylarda da yazdım Ray daha kötümser ancak ikinci aşamada hem fikiriz. Ray’in paradigma değişimi “nakit” pozisyonlarını vuracak bir durum olsa da global borçlanmanın ağırlıklı dolar bazında olması nedeni ile önce dolar çok ciddi bir rally gerçekleştirecektir. Ardından dolar ve Altının beraber yükseldiğini göreceğiz (bu dönemde olabiliriz bile). En son Altın, kimsenin borç ve alacağını temsil etmediğinden, yükselişini sürdürecek. Ancak Altının hareket ettirilmesi, saklanması gibi sorunlar nedeni ile BTC’nin de, finansal sistem içinde yeri artacak ve değerlenecek. Şayet son günlerde Libra, BTC,Facebook , bankacılık sistemleri üzerine TM ve Senato finans komitelerinde yaşanan tartışmaları takip etmedinizse geri dönüp okumakta fayda var. Zira paradigma değişikliği TV’de canlı yayınlanmayacak.
*Hepsi (geçen saatler) yaralar sonuncusu öldürür.