Prof. Dr. Vildan Ertekin
Buğday, arpa, çavdar gibi glüten içeren tahıllar, insanlık tarihinin beslenmesinde önemli rol oynuyor. Son yıllarda glüten tüketimiyle birlikte çeşitli klinik bozuklukların ortaya çıktığı da tanımlanıyor. Bunlar çölyak hastalığı (ÇH), buğday alerjisi (BA) ve çölyak dışı gluten duyarlılığı (ÇDGD) olarak sıralanıyor.
ÇÖLYAK HASTALIĞI
Bu hastalık; genetik olarak yatkın bireylerde glüten içeren gıdaların alınmasıyla ortaya çıkıyor. Sadece ince bağırsağı değil, birçok organı tutan bu hastalık, çocukluk çağında görülen emilim bozukluğunun en yaygın nedeni olarak biliniyor. Çocuk ve yetişkinleri ömür boyu etkiliyor. Çocukların diyetinde glüten bulunmadığı sürece hastalık ortaya çıkmıyor. Bu yüzden buğdayın beslenmede önemli yer tuttuğu ülkelerde yüksek oranda görülürken, Çin ve Japonya’da bu oran çok düşük seyrediyor. Çölyakta sıklıkla bilinen genel klinik bulgular; uzun süreli ishal, iştahsızlık, karın ağrısı, karın şişliği, kilo kaybı, ödem ve büyüme geriliği oluyor. Tanı için gerekli tarama testlerinin yaygın olarak kullanılmaya başlanmasından sonra klasik bulguları göstermeyen olgulara tanı koyma oranı artıyor. Bu çocuklarda boy kısalığı, pubertede gecikme, diş minesi bozuklukları, karaciğer fonksiyonlarında bozukluk, demir eksikliği anemisi, tekrarlayan karın ağrısının yanı sıra kabızlık, bulantı, kusma, şişkinlik ve reflü bulguları da görülebiliyor. Hastalığın tanısı; klasik olarak hasta öyküsünden, kan testlerinden ve ince bağırsak biyopsileriyle elde edilen bulguların kombinasyonuna dayanıyor. Çölyakın sıklıkla birlikte görüldüğü hastalıklar ise Tip 1 diyabet, otoimmün tiroit, karaciğer hastalıkları, Down sendromu, Turner sendromu, William sendromu ile Ig A eksiklikleri olarak belirtiliyor.
BUĞDAY ALERJISI
Buğday alerjisi, buğday proteinine karşı gösterilen alerjik reaksiyonu ifade ediyor. Klasik besin alerjisi başlığı altında yer alıyor. Hastalıkta IG E antikorları rol oynuyor. Klinik bulgular; buğdayın alımı ile şiddetli atopik dermatitten ürtikere, bronş tıkanıklığından, göz kapaklarında ve dudaklarda şişmeye, bulantıya, karın ağrısına veya ciddi sistemik alerji reaksiyonlarına yol açabiliyor.
ÇÖLYAK DIŞI GLÜTEN DUYARLILIĞI
Çölyak hastalığı ve buğday alerjisi olmayan çocuklarda, glüten içeren gıdaların alımıyla bağırsak ve bağırsak dışı bulguların ortaya çıkmasıyla karakterize tablo, “çölyak dışı glüten duyarlılığı” olarak tanımlanıyor. Ancak belirtiler ortaya çıktığında bu rahatsızlığı düşünmeden önce çölyak hastalığının elenmesi gerekiyor. Çünkü çölyak hastalığının aksine, çölyak dışı glüten duyarlılığı genetik olarak ortaya çıkmıyor ve uzun süreli sağlık problemlerine neden olduğu düşünülmüyor. Ayrıca bağırsakta da hasar yapmıyor. Bu rahatsızlığın belirtileri; şişkinlik, ishal veya kabızlık, gaz, glüten alındıktan sonra ortaya çıkan yorgunluk, baş dönmesi, baş ağrısı, migren, depresyon ve kronik yorgunluk olarak sayılabiliyor. Rahatsızlığın kesin tanı testi bulunmuyor. Tedavide, diyetten glüteni tamamen çıkarmak büyük önem taşıyor. Uygulanan biyorezonans gibi bazı bilimsel olmayan yöntemlere başvurmak ise sonuç alınması yardım etmiyor. Sonuç olarak, glüten çok sayıda hastalığa neden oluyor. Soruna çölyak dışı glüten duyarlılığı demeden önce mutlaka çölyak hastalığının ayırıcı tanısının yapılması gerekiyor.