GİZLİ AÇLIK

Beslenme bilimi; son yıllarda yetersiz beslenme sorunları kapsamında, açlıktan sonra gizli açlık kavramını da tartışmaya başlamıştır. Gizli açlık, açlık ve/veya yetersiz beslenmenin ve hatta aşırı ancak dengesiz beslenmenin bir sonucu olarak ortaya çıkan mineral ve vitamin yetersizliklerinin neden olduğu sağlık sorunlarının tümüne denir. Demir, çinko, iyot, iz elementler ve diğer mikro besinlerin eksikliğiyle ortaya çıkan gizli açlık özellikle çocukları, ergenlik yaşındaki gençleri, hamile ve emziren bayanları etkilemektedir. Dünya nüfusunun yarıdan fazlası, yaklaşık 3 milyar insan mikro besin öğelerince yetersiz beslenmektedir.

Enerji-protein alımından bağımsız olarak uzun zaman yeterli ve dengeli beslenilmediğinde ya da kaliteli ve sağlıklı gıdaya ulaşılamadığında vücutta bazı komplikasyonlar ortaya çıkmaktadır. Vitamin, demir, çinko, iyot, selenyum ve vücuda alınması elzem olan mikro gıda öğelerinin yetersizlikleri sonucunda ortaya çıkan belirtilere genel anlamda “gizli açlık” denir.

Gizli açlık sorunu özellikle az gelişmiş ülkelerde yaygındır, çünkü beslenme dengeli bir diyet sağlamak için gereken besin çeşitliliği (meyve, sebze, balık ve et) yerine ucuz ve enerjisi yoğun gıdalar ile sağlanmaktadır. Bununla birlikte, Amerika Birleşik Devletleri de dâhil olmak üzere gelişmiş ülkelerde de mikro besin eksiklikleri önem kazanmaktadır.

Obeziteye de sebep olan dengesiz beslenme çok kritik gıda öğelerine olan açlığı birlikte getiriyor. Mikro besin eksiklikleri olan bireylerde ortaya çıkan sorunlar, klasik ve açık belirtiler halinde kendini göstermemektedir. Ancak uygun bir şekilde belirlenemediğinde ve yönetilmediğinde bireylerde büyüme, değişken nörobilişsel eksiklik gibi uzun vadeli sonuçlara sebep olmaktadır.

Çocuklarda büyümenin durmasıyla anemi ya da iyot yetersizliği hayatın ilerleyen senelerinde karşılaşılacak önemli sağlık sorunlarını artırmaktadır. Bireyin bağışıklık sisteminde zayıflama, fiziksel ve zihinsel gelişmenin gerilemesi ve hatta ölüme sebep olabileceği bildirilmektedir. Sağlık bilinci gelişmiş toplumlarda, yetişkinler ve çocuklar arasında besin takviyelerinin kullanımı yaygınlaşmıştır. Gıda takviyesi kullanımı, mikro besin eksikliklerinin etkisini azaltmada etkili olmaya devam etmektedir. Gizli açlığı azaltmak için gerekli müdahaleler arasında beslenme eğitimi, takviye edici gıdalar yer alır. Mikro besin eksikliklerinin ortadan kaldırılmasına veya önemli ölçüde azaltılmasına yönelik olarak geniş çaplı programlar uygulanmış, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa’da, belirli mikro besinlerin (D vitamini, iyot, folat, demir) eksikliğini azaltmada başarılı olduğu görülmüştür.

Türkiye’de başta gelen mikro besin öğesi yetersizlikleri demir, iyot, folat ile B12 ve D vitaminleridir. Mikro besin öğesi malnütrisyonunun düzeltilmesi ve denetim altına alınabilmesi için tek tek veya kombine şekilde uygulanması mümkün üç durum mevcuttur. Bunlar; diyetin düzenlenmesi, mikro besin öğesi veya öğelerinin gıda takviyeleriyle alınması ve tüketim sıklığı fazla olan gıdaların mikro besin ögelerince zenginleştirme yapılmasıdır.

Çocuklarda yapılan çalışmalarda gerekli uygun miktarda mikro besinleri tanımlanması henüz varsayımlara dayanmaktadır. Bu takviyelerin bileşiminin değerlendirilmesi ve sağlanması için gereken mikro besinlerin uzun vadeli toksik sonuçlarının önlenmesi için optimal dozlarını belirlemek gizli açlığın önlenmesinde önem kazanmaktadır. Ayrıca bazı vitamin ve minerallerin; besinlerle ve kullanılan bazı ilaçlarla etkileşime girerek olumsuz sonuçlar doğurabileceği ihtimali de göz ardı edilmemelidir.