CEVİZ YA DA BİTLİS

Bazı bitkiler isimlerini yöreden alırken bazı bitkiler de ismini yöreye vermiştir. İsimlerini yöreden alanlar, keşfedildiği yöreye/bölgeye atfedilerek isim almıştır. Giresun civarında keşfedilen kiraz bitkisine (Cerasus), Giresun’un eski adı olan Cerasus isminin verilmesi ve ayvanın (Cydonia) bilimsel isminin de Balıkesir’in ilçesi Ayvalık’ın eski adı olan Kydonia’ya atıf edilerek verilmesi buna örnektir.

Günümüzde de bilim dünyasına ilk kez tanıtılan bazı bitkiler bilim insanlarınca isimlendirilirken, bitkiye keşfedildiği bölgenin/yörenin adını vermektedirler. Örneğin; Crocus olivieri subsp. istanbulensis (İstanbul çiğdemi).

İsimlerini yöreye veren bitkiler de, söz konusu yörede/bölgede bu bitkilerin fazlaca yetişmesinden ve/veya yetiştirilmesinden sebeple ‘bitkisel isimlendirme’ler alırlar. Öyle ki; illere (Afyon bitkisi ve Afyonkarahisar ili örneğinde olduğu gibi), ilçelere (Sarıçam ağacı ve Adana’nın Sarıçam ilçesi), özellikle de belde, köy ve mahallelere birçok bitkinin ismi verilmiştir. Hatta bazı bitkiler aynı anda birçok yöreye isim olmuştur; ceviz (Juglans regia L.) bitkisi buna örnektir.

Anadolu insanının tarih boyunca cevizin tarımını yaptığı bilinmektedir. Öyle ki; cevizin gen kaynaklarından birinin

Anadolu olduğu bildirilmiştir (Bununla birlikte bazı kaynaklar sert kabuklu meyve bitkilerinin önemli gen kaynaklarından biri olarak bu toprakları göstermektedir). Bu topraklarda ceviz, lezzeti ve şifalı yönü (hafızayı güçlendirici, unutkanlığı ve uyku rahatsızlıklarını önleyici etkileri) sebepleriyle dünya ceviz üretimi sıralamasında dördüncü olacak kadar fazlaca yetiştirilmektedir. Ülkemizin çeşitli yörelerinde ‘koz’ olarak da adlandırılan ve hemen her bölgesinde doğal olarak da yetişebilen ceviz bu sebeple birçok yöreye adını vermiştir. Bu yerlerden biri Bitlis’in Adilcevaz ilçesidir.

Bitlis, Türkiye’de ceviz üretimi açısından önemli illerden biridir. Bitlis’in ceviz bakımından en zengin bölgesi olan Adilcevaz, ismini ilçeye özgü yetiştirilen ceviz çeşidi sayesinde almıştır. Bu durum bölgede yetişen ve yetiştirilen bu çeşit üzerine bilimsel çalışmalar yapılmasına sebep olmuştur. Yapılan bilimsel araştırmalar; Adilcevaz cevizinin besin değeri bakımından nispeten yüksek, meyve ve iç ağırlığı bakımından da diğer çeşitlere göre daha yüksek olduğunu fakat protein bakımından düşük olduğunu göstermektedir. Bitki (ceviz) ilçenin ismine kodlanmakla yetinmemiş, yöre insanının bu bitkiye bağlı ürün çeşitliliğinin (ceviz ezmesi, ceviz reçeli gibi) arttırmasına da sebep olmuştur.

Görüldüğü üzere bitkiler ülkemiz insanının yaşamını tarih boyunca yönlendirdiği gibi hâlen de yönlendirmektedir. Günlük yaşantısında etkili olan en önemli bitkileri baş tacı etmiş olan Anadolu insanı sadece cevizi değil daha nice bitkiyi yerinin, yurdunun adı olarak bellemiştir.

ANADOLU, TARİH BOYUNCA BİTKİLERLE İÇ İÇE VAR OLAN KADİM MEDENİYETLERİ YAŞATMIŞ VE ANADOLU İNSANI BU COĞRAFYAYI HER YÖNÜ İLE BENİMSEMİŞ. HATTA YERLERİN, BÖLGELERİN ADINI DAHİ BİTKİLERE GÖRE ŞEKİLLENDİRMİŞTİR.