ÇAY İSMİ NEREDEN GELİYOR?
DÜNYADA EN ÇOK TÜKETİLEN İÇECEKLERİN BAŞINDA, TÜRKİYE’DE DE ÇOK SIK TÜKETİLEN “ÇAY” GELİYOR. BAZI İSTİSNALAR DIŞINDA DÜNYA GENELİNDE BU İÇECEĞİN İKİ SÖYLENİŞİ VAR: BİRİ TÜRKİYE’DE DE KULLANDIĞIMIZ “ÇAY”, DİĞERİYSE ÖZELLİKLE BATI ÜLKELERİNDE KULLANILAN “TE” KELİMESİNE DAYANIYOR. PEKİ YA BU İSİMLER NEREDEN GELİYOR?
Quartz Sitesi’nin haberine göre, ülkeden ülkeye farklı şekillerde tüketilen çayın hangi ülkede nasıl adlandırıldığı, o ülkenin çayla tanışmasının hikâyesine dayanıyor.
Hollandalılar (thee), İngilizler (tea), İspanyollar (té), Fransızlar (thé), Endonezyalılar (teh) ve Afrika’nın batı ve güney ülkeleri “te” gibi birbirine benzeyen isimler kullanırken, Türkler (çay), İranlılar (chay), Ruslar (çay), Japonlar (oça), Araplar (şay), Hindistanlılar (şay), Doğu Afrikalılar (çai) isimlerini kullanıyor.
“Ça” ve “te” kelimelerinin kaynağı çayın ana vatanı olan Çin’den geliyor. Bu ülkeden yola çıkan çayın dünyaya yayılırken izlediği güzergah, aldığı isim üzerinde belirleyici rol oynamış.
Karadan gelene “ça”, deniz yoluyla gelene “te”
“Ça” ve benzeri versiyonlar çayın karadan, yani meşhur “İpek Yolu” üzerinden ulaştığı ülkelerce benimsenirken, çay yapraklarını deniz yoluyla Avrupa’ya taşıyan Hollandalı tüccarlar sayesinde bu bitki “Te” ve benzeri kelimelerle anıldı.
17’nci yüzyılda Hollandalıların Çin’deki ana üssü Çin’in sahil bölgesi Fujian’daydı. Kıyı şeridinde bulunan Fujian’da yaygın olan Min Nan Çincesi, çay kelimesini “te” olarak tanımlıyor.
Hollanda Doğu Hindistan Şirketi (The Dutch East India Company), Çin’den Avrupa’ya ilk çay ihracatını yapan şirket olarak biliniyordu. Böylelikle Avrupalılar bu bitkiyi daha çok bu isimle tanıdı.
Deniz yoluyla taşınan bu bitki Avrupa’da “te, tea, the” gibi ismimlerle biliniyor. Ancak Portekiz’de “chá” kelimesi kullanılıyor. Nedeni Portekizli denizcilerin bu bitkiyle Hollandalılardan önce tanışması ve çayı doğrudan Macao’dan alması.
Ipek Yolu ile gelen “çay” kelimesi
Diğer yandan Çin’den Orta Asya’ya doğru karadan yola çıkan çay Farsça, Hintçe ve Rusçada “chay”, Arapçada “shay”, Sahra altı Afrika’sının en yaygın dili olan Swahili dilinde “chai” ismiyle günlük hayatta yer alıyor.
Türkçede “çay” denmesi de Farsçaya dayanıyor. Çin’in Mandarin lehçesinde “ça” diye okunan bu kelime Farslılarla beraber “chai/çay” olarak birçok ülkeye yayıldı. Bu yüzden çayın muhtemelen Farsçadan da daha eski olan Japonca ve Korece kullanımları da “cha” şeklinde kaldı.
Kişi başına en çok çay tüketilen ülke: Türkiye
Dünya Çay Komitesi’nin 2018 raporuna göre, dünyada yılda kişi başı en çok çay tüketen ülkeler sıralamasında 3,5 kilogram ile Türkiye ilk sırada yer aldı. Dünya çay üretiminde 2,270 milyon ton ile Çin birinci olurken, Türkiye’nin 259 bin ton ile beşinci sırada yer aldığı kaydedildi.