BİR FLORENCE NIGHTINGALE GERÇEĞİ: VERİNİN İYİLEŞTİRİCİ GÜCÜ

Florence Nightingale iyi bir hemşire olmasının yanı sıra veri toplama ve istatistiksel becerileri üst düzey bir sağlık çalışanıydı. Bu becerileri sayesinde dönemine damga vuracak birçok çalışmaya imza atmış ve bu sayede çalıştığı alanı bir üst seviyeye taşımıştır. Florence Nightingale Türk sağlık tarihi açısından da çok önemli bir insan olmayı başardı. Kırım savaşında Osmanlı İmparatorluğu’nun askeri hastanesinde görev yaptı ve görev yaptığı süreçte hastane koşullarını en üst düzeye çıkarmayı başardı. Bu olaylardan sonra İngilizler Florence Nightingale’i idol olarak görmeye başladılar ve ona ‘lambalı kadın’ lakabını taktılar. Günümüzde de toplumumuzda çoğunlukla lambalı kadın lakabıyla tanınan Florence Nightingale’e bu lakabın verilmesindeki en büyük sebep geceleri geç saatlere kadar lambası ile birlikte yaralı askerlerle ilgilenmesi olmuştur.

Sağlık konusunda acil bir durumun içindeyseniz genellikle bir istatistikçi çağırmayı düşünmezsiniz. Bununla birlikte, içinde yaşadığımız zamanda etkili olan COVID-19 salgını, hastalığın yayılmasını önleme konusunda verilerin ve modellemenin net bir şekilde anlaşılmasının ne kadar gerekli olduğunu göstermiştir.

Çok uzun zaman önce bu konunun önemini Florence Nightingale anlamıştı ve bugün yaşıyor olsaydı, halk sağlığı konusunda bir acil durumla mücadele etmede verilerin önemini anlatabilirdir.

Nightingale, hemşirelik kariyeri ile ünlüdür, ancak onun tıbbi istatistik konusunda çalışmaları çok duyulmamıştır. Aslında Nightingale’in daha fazla hayat kurtarmasına yol açan fazla bilinmeyen bu istatistiksel becerileriydi.

Nightingale alanında ilk kadın istatistikçilerden biriydi. Erken yaşlardan itibaren istatistiğe karşı bir tutkusu vardı. Çocukken deniz kabukları toplar ve koleksiyonunu tablolar ve listelerle kayıt altına alırdı. Babası Nightingale’in evde eğitim görmesini sağladı, ancak Nightingale hemşire olarak eğitilmeden önce bir matematikçiden matematik eğitimi alma konusunda ısrar etti.

Nightingale 1856’da Türkiye’deki İngiliz Askeri Hastanesine ilk geldiğinde, hastanenin koşullarından ve hastane kayıtlarının net olmayışından dolayı dehşete düştü. Nightingale ölenlerin sayısının bile tam olarak kaydedilmediğini, hatta ölen bir askerin üç farklı ölüm kaydı olduğunu fark etti. Nightingale, istatistiksel becerilerini kullanarak askeri hastanelerde hastalık ve ölümlerin nasıl kaydedileceğine dair yeni tıbbi yönergeler sunmak için çalışmaya başladı. Yaptığı bu çalışmalar onun ölümlerin hem sayılarını hem de nedenlerini daha iyi anlamasına yardımcı oldu. Şimdi, dünya çapında, Uluslararası Hastalık Sınıflandırması gibi hastalıkları kaydetmek için benzer standartlar vardır.

Farklı yerlerden gelen veri kümelerini karşılaştırma yeteneği, salgınları anlamak için çok önemlidir. COVID-19 salgınının izlenmesindeki zorluklardan biri, uzmanların enfekte olan kişilerin sayısı ile karşılaştırabilecekleri standartlaştırılmış veri kümelerinin olmamasıdır. Bu tip zorluklar farklı ülkelerdeki test kurallarındaki farklılıklardan kaynaklanmaktadır.

Yaklaşık bir buçuk asır önce Nightingale, geliştirdiği verileriyle sahip olduğu istatistiksel becerilerini kullanmaya başladı. Sağlıksız hastane koşulları nedeniyle hastalanarak sonuçlanan ölümlerin, savaştan ölenlerin sayısından yedi kat fazla olduğunu keşfetti. Bununla birlikte, sayıların tek başına sınırlı ikna gücüne sahip olduğunu bilen Nightingale, İngiliz Parlamentosunu harekete geçme ihtiyacı konusunda ikna etmek için istatistiksel iletişimdeki becerilerini kullandı. Çoğu istatistikçinin kullandığı kuru tabloları kullanmaktan kaçındı ve bunun yerine hastane ve hemşirelik uygulamaları reformunun ordu ölüm oranları üzerindeki etkisini göstermek için yeni bir çeşit grafik tasarladı. Günümüzde de kullanılan ve sağlık hizmeti müdahalelerinin etkinliğini anlamada en etkili yollardan biri olan grafiksel gösterimlerin gücünü Nightingale o yıllarda anlamış ve bu gücü kullanmıştı.

Nightingale, Türkiye’deki savaş deneyiminden sonra çok fazla seyahat etmemiş olsa da Avustralya dahil birçok ülkede halk sağlığını iyileştirmekle uğraştı. Daha sonra Avustralya hastanelerine dahil edilen çadır tarzı hastane yapılarının tasarımları üzerine makaleler yazdı. Bu tarz merkezi bir koridordan açılan ve küçük kanatlardan oluşan tedavi ve bakım amaçlı yapılar, bakım personelleri için uygun bir çalışma alanıydı ve ortamın sağlıklı havalandırılmasına imkân sağlıyordu. Nightingale Avustralya’yı hiç ziyaret etmedi, ancak bu, geniş iletişim ağından veri isteme ve bulduklarından sonuç çıkarma gibi olağan taktiklerini kullanmasını engelleyemedi. İletişimde çok üretken bir insandı. Yakılmış, kaybolmuş veya herhangi bir şekilde tahrip olmuş olanlar dışında Nightingale’in mevcut olan 12.000’den fazla mektubunun olması ve bu mektupların içeriği onun iletişim kurma konusundaki üretkenliğini en büyük kanıtı.

Nightingale’in istatistikteki başarıları 1858’de İngiltere’deki Kraliyet İstatistik Kurumu tarafından kabul edildi. Nightingale’in açtığı bu yolda 1975’te

Stella Cunliffe Kraliyet İstatistik Derneği’nin Başkanı seçildi. 1995 yılında bir başka kadın, Helen MacGillivray, seçimle birlikte Avustralya İstatistik Kurumu’nun başkanı oldu. Birçok bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik disiplininde kadın istatistikçiler hala çalışmalarına devam ediyorlar.

Bugüne kadar sadece iki kadın Avustralya İstatistik Kurumu’nun en yüksek ödülü olan Pitman Madalyası’nı aldı. Ancak kadın istatistikçilerin hâlâ ilerleme kaydettiği açık. 2019’da beş büyük istatistik derneğinin kadın başkanları vardı. Nightingale bugün bunlardan haberdar olsaydı, çok gururlanacağından hepimiz eminiz.

Bu yazı Florence Nightingale’in doğumunun 200. yıl dönümüne ithafen hazırlanmıştır.

Kaynaklar:

• Richardson, A., Kasza, J., Lamb, K. (2020) The healing power of data: Florence Nightingale’s true legacy. https://theconversation.com/thehealing-power-of-data-florence-nightingalestrue-legacy-134649 Erişim tarihi: 26.09.2020.

• History.com Editors (2020) Florence Nightingale https://www.history.com/topics/womenshistory/florence-nightingale-1 Erişim tarihi: 26.09.2020.

• Sherifali, D. (2020) The Year of the Nurse, Florence Nightingale and COVID-19: Reflections From Social Isolation, Canadian Journal of Diabetes. 44; 293-294.