KUTUPLARA GİDEN İLK TÜRKLER

Güney ve Kuzey kutup noktaları Dünya’nın en gizemli ve keşfedilmesi en zorlu bölgelerinden. Bununla birlikte erişilmemiş madenler, büyük kar ve buz kütleleri ve bu kütlelerin iklimin düzenlenmesindeki rolünden dolayı kutupların keşfi çok büyük öneme sahip. Antarktika kıtasına ilk gittiği resmi olarak kaydedilenler Rus Fabian Gottlieb von Bellingshausen ve Mikhail Lazarev’dir. Bellingshausen ve Lazarev 1819–1821 yıllarında Antarktika seferini sürdürmüşlerdir. Bellingshausen ve Lazared’den 3 gün sonra ise Edward Bransfield ve William Smith karla kaplı bu kıtayı görürler.

Frederick Cook ve Robert Peary 1909 yılında ilk kez Kuzey Kutbu’na ulaştılar. Robert Falcon Scott ve ekibi ise 19011904 yılları arasında Antarktika seferleri yaptı ancak Antarktika’ya ulaşamadılar. Norveçli Roald Engelbregt Gravning Amundsen ve dört kişilik ekibin 14 Aralık 1911’de tarihinde Güney Kutbuna ilk ulaşan ekip oldu. Bu sırada R. F. Scott ve ekibi de Antarktika’ya doğru Terra Nova seferini sürdürmekteydiler. R. Amundsen ve ekibinden 34 gün sonra R.F. Scott ve ekibi de Güney Kutbuna ayak bastı. Terra Nova seferi başarılı olarak Antarktika’ya ulaşsa da dönüş yolunda tüm ekip hayatını kaybetti. İlerleyen yıllarda Güney ve Kuzey Kutup noktalarına pek çok sefer yapılmaya başlandı. Günümüzdeyse pek çok ülkenin Antarktika’da kalıcı istasyonu bulunmakta.

ANTARKTIKA’DAKI ILK TÜRK ARAŞTIRMACILAR

İlk Türk araştırmacının 1967 yılında Antarktika’ya gitmesinden 2017 yılına kadar 40’tan az Türk bilim insanı bireysel çabalarıyla Antarktika’ya gitti. Ulusal Antarktika seferlerinin 2017 yılından sonra hız kazanmasıyla bu sayı katlanarak arttı. Geçtiğimiz yıl ise 2022 yılına kadar kullanılacak olan Türkiye’nin araştırma istasyonu kuruldu.

1-) Dr. Atok Karaali

Annesi fizik doçenti Selma Karaali olan Atok Karaali, 1943 yılında Adana’da dünyaya geldi. Galatasaray lisesinden mezun olduktan sonra Robert Kolej’de yüksek öğrenimini devam eden Karaali, yüksek lisans için Stanford Üniversitesi’ne gitti. Amerika NSF (National Science Foundation) tarafından desteklenen VLF (very low frequency) araştırma projesi için çalışma arkadaşlarıyla Antarktika’ya gitti. Böylece Antarktika kıtasına ilk ayak basan Türk,

Prof. Dr. Atok Karaali olmuştur. 1967 yılında bu kıtaya gitmiştir. Stanford Üniversitesi ekibiyle, Plateau istasyonunda 1967-1968 yıllarında çalışmıştır. Antarktik Hizmet Madalyası ödülü almıştır. Antarktik kıtası üzerinde bir noktaya “Karaali Kayalıkları” (75°22’0’G, 137°55’0’B) ismi verilmiştir.

2-) Dr. Umran Savaş İnan

Prof. Dr. Umran İnan, 1950 yılında Erzincan’da dünyaya gelmiştir. 1973 yılında Orta Doğu Teknik Üniversite’sinde eğitimini tamamlamış ve Stanford Üniversitesi’ne lisans üstü eğitim için gitmiştir. 1980-1993 yıllarında Antarktika’da Siple İstasyonu ve Palmer istasyonunda üst atmosferle ilgili çalışmaları yürütmüştür. Antarktik Hizmet Madalyası ödülü almaştır. Antarktik kıtası üzerinde bir noktaya “İnan Tepesi” (78°20’SG, 162°38’D) ismi verilmiştir. 2009 yılından itibaren Koç Üniversitesi Rektörü olarak görev yapmaktadır.

3-) Dr. Serap Tilav

İlk defa 1991 yılında Güney Kutup noktasındaki Amundsen-Scott Güney Kutup İstasyonu’na astronomi alanında çalışmak için gitmiştir. Ayrıca Güney Kutbuna Türkiye’den giden ilk kadındır. Daha sonra pek çok seferde bulunmuş ve pek çok çalışmayı Güney Kutbunda gerçekleştirmiştir. Güney Kutbunda Antarktika Muon ve Nötrino Detektör Dizilimi (AMANDA) Teleskobunda bilimsel araştırmalar yürütmüştür. 2005 yılında, Antarktika’ya 9. seferinin ardından bir buz yatağına Tilav (Tilav Cirque, 77°19’10’G, 160°57’30’D) ismi verilmiştir.

Kaynaklar • Day, D. (2013). Antarctica: a biography. Oxford University Press. • https://data.aad.gov.au/aadc/gaz/display_name. cfm?gaz_id=127254 • https://geonames.usgs.gov/apex/ f?p=gnispq:5:0::NO::P5_ANTAR_ID:17236 • https://www.bilimma.com/kutuplara-ilk-giden-turkler/