BİTKİLER DE EĞİTİLİR Mİ?

Bitkiler alemi bazı özellikleri bakımından diğer canlı gruplarından farklı özellikler sergilese de bazı özellikler bakımından diğer canlı gruplara benzerliği de mevcuttur.

Yapılan tüm bilimsel çalışmalar göstermiştir ki; bitkilerin diğer canlı gruplarıyla temel canlılık gereksinim ve özelliklerinin dışında birçok benzerlikleri bulunur. Bunlardan biri de eğitilebilir olmalarıdır.

Bilindiği üzere hayvanlar alemi eğitim hususunda çokça deneylere konu olmuştur. Bunlardan en bilineni Rus fizyolog (aynı zamanda psikolog ve hekim olan) İvan Pavlov’un köpekler üzerine yaptığı deneylerdir. Bu deneylerde Pavlov köpekleri metronom sesiyle yemeği ilişkilendirmek üzere eğitmiş, böylece sonunda köpekler sadece sesle salya akıtmaya başlamıştır.

Pavlov, söz konusu deneylerinde, şartlı refleks olayını ispatlamış ve bu ispatı sayesinde Nobel ödülü de almıştır.

Bu tarz bir deneyin hayvanlarla sınırlı kalamayacağı çok sonraları bilimsel çalışmalara konu olarak kanıtlanabilmiştir. Şartlı refleks ile ilişkilendirmeli öğrenme konusunu bitkilerde denemelere girişilmiş ve bitkilerde de aynı durumun var olduğu ispat edilmiştir.

Bu konuda kapsamlı ilk çalışmaları Avustralyalı Botanikçi Monica Gagliano ve ekibi yapmıştır. Gagliano ve ekibi, bitkilerin Pavlov örneğinde olduğu gibi ilişkilendirmeli öğrenme davranışı sergilediklerini ispat ederek çalışmalarını yayımlamışlardır. Bu ekip farklı çalışmalarda küstüm otu ve bezelye üzerinde söz konusu hususu çalışmışlardır. Özellikle bezelye üzerinde deneyleri yürüten Avustralyalı ekip; bezelyenin fandan gelen hava akımıyla ışığı ilişkilendirmek üzere eğitildiğinde kısa zamanda ışık yokluğunda fana cevap vermeyi (Pavlov’un köpeğinin yemek yokluğunda sese cevap verdiği gibi) öğrendiklerini keşfetmişlerdir.

Tüm canlı dünyasında olduğu gibi bitkiler de günümüze değin milyonlarca yıllık evrim ile hali hazırda gördüğümüz noktaya gelmişlerdir. Milyonlarca yıldır bitkiler geceleyin ışığın olmadığını ‘öğrendiklerinden’ geceleyin yukarıda bahsi geçen deneyin başarısız olduğu da ayrıca görülmüştür.

Görüldüğü üzere bitkiler de diğer canlılar ve özellikle hayvanlar gibi eğitilebilir ve öğrenebilirler. Öyle ki; bitkiler de diğer canlılar gibi bunu temel yaşama gereksinimlerine (örneğin beslenme) bağlı olarak yapmak zorunda olduklarından uygularlar.

Kaynaklar: • Bezelyeler üzerine yapılan deneyler: Gagliano, M., Vyazovskiy, V. V., Borbély, A. A., Grimonprez, M., Depczynski, M. 2016. Learning by Association in Plants. Scientific Reports, 6(1). • Küstüm otu üzerine yapılan deneyler: Gagliano, M., Renton, M., Depczynski, M., Mancuso, S. 2014. Experience teaches plants to learn faster and forget slower in environments where it matters. Oecologia, 175(1), 63–72. • Gagliano, M., Abramson, C. I., Depczynski, M. 2017. Plants learn and remember: lets get used to it. Oecologia, 186(1), 29–31. • Thompson, K. 2018. Darwin’s Most Wonderful Plants: Darwin’s Botany Today (Darwin’in En Güzel Bitkileri: Günümüzde Darwin Botaniği). Ginko Bilim. Birinci Basım, Kasım/2019, İstanbul. (Çeviren: Mehmet Bona).