DÜNYANIN EN ESKİ ASKERİ BANDOSU MEHTER
IS THE MOST ANCIENT MILITARY ORCHESTRA IN THE WORLD
Farsça’da “daha büyük, en büyük” anlamına gelen mihter kelimesinin Türkçeleşmiş şekli olan mehter (çoğulu mehteran), Osmanlı saray teşkilâtında mehterhane de denilen musiki takımını ifade eder.
Savaşlarda müzikle kendi askerlerini cesaretlendirirken düşmanı korkutma veya ürkütme anlayışının bütün eski kavimlerde mevcut olduğu bilinmektedir. Türk askerî musikisine dair ilk bilgiler ise VIII. yüzyıla ait Orhun yazıtlarında bulunmaktadır. Orhun yazıtlarında hükümranlık sembolü “tuğ” ile birlikte geçen “köbürge” kelimesiyle kös1 veya nevbet2 davulunun kastedildiği görülmektedir.
Mehter takımında mevcut her sazın adedine “kat” adı verilir ve takımın büyüklüğü katlarla ifade edilirdi. Dokuzar adet davul, zurna, nakkare3, boru, zil ve çevgandan4 meydana gelen ve padişaha ait olan en büyük takıma “dokuz kat mehter” denilirdi. XVII. yüzyılda on iki kata çıkarılan mehter savaş sırasında yirmi dört kat olarak faaliyet gösterirdi.
Mehter (plural form is mehteran) is a Turkish word for mihter that means ‘greater, the greatest’ in Farsi, referring to a music band- also known as mehterhane, meaning roughly, ‘a gathering of mehters- at the Ottoman Royal Band.
It is a historical fact applied to any ancient tribes that music has been used for encouraging an army in a war while serving to spread fear, and intimidating the enemy. The Orkhon Inscriptions of the early eight century have the initial information regarding the Turkish military music. It is concluded from the Orkhon Inscriptions that the term köbürge used along with tuğ, a symbol for sovereignty, refers to the kös1 or nevbet2 drum.
In the janissary band, the number of each available instrument is called ‘tier’ and the size of the band is expressed in tiers. The band that was composed of drums, shrill pipes, kettle drums3, pipes, cymbals, and chavgan4 of each counting nine, and was in possession of the sultan, was called the ‘nine-tier mehter’. Increased to twelve-tiers in the seventeenth century, the mehter band played in twenty-four tiers in war.
1826’da Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla birlikte mehterler de lağvedilmiş ve yerine Avrupa bandosu örnek alınarak kurulan Muzıka-yi Hümâyun getirilmiştir. Uzun bir aradan sonra yeni mehterhane, Ahmet Muhtar Paşa tarafından Mehterhane-i Hâkini adıyla 1914’te kurulmuş. Eski marşlar yok olduğundan Ali Rıza Bey, Muallim İsmail Hakkı Bey, Kâzım Uz ve Kaptanzade Ali Rıza Bey gibi bestekârların yaptıkları bestelerden yeni bir repertuvar oluşturmuş, bu repertuvara klasik fasıllar da dahil edilmiş. Cumhuriyet sonrası 1935’te bir defa daha lağvedilen mehteran 1952 yılında yeniden kurulmuştur.
Günümüzde Askerî Müze, Kültür Bakanlığı ve bazı belediyelerin bünyesinde faaliyet gösteren mehter takımları tarihî kültür mirasını yaşatmak amacıyla çalışmalarını sürdürmektedir. Mehterin askeri faaliyetleri farklı bir konu, biz mehterin müziğini bir nebze olsun sayfalarımıza taşıyabilmek için Mehterbaşı5 Mehmet Şükrü Alkan’ı dergimize konuk ettik ve mehter ile ilgili merak edilenleri sorduk.
Upon abolition of the guild of janissaries in 1826, members of the mehter band were annulled and replaced by Muzıka-yi Hümâyun, the Imperial Music Academy which was established after the example of the European band. After long breath, the new mehterhane was reestablished by Ahmet Muhtar Pasha under the name of Mehterhane-i Hâkini in 1914. Since the old anthems disappeared, a brand-new repertoire was created with the compositions by Ali Rıza Bey, Muallim İsmail Hakkı Bey, KâzımUz, Kaptanzade Ali Rıza Bey in addition to other composers of the time. Classic fasil pieces were also included in this repertoire. Abolished once again in the post-Republican period, in 1935, the janissary band was re-established in 1952.
Still existing to our day as part of the MilitaryMuseum, Turkish Ministry of Culture, and some municipalities, the janissary bands are actively engaged in keeping our cultural heritage alive. As you will appreciate, the military activities of the Janissary Band are another story. We will stick to its music. To this end, we asked Mehmet Şükrü Alkan, the Head of the Janissary Band5 to be our guest for this issue of the magazine, and he was kind enough to answer our questions. Here we go...
Fatih Sultan Mehmet Han’a kadar bütün padişahlar mehteri ayakta dinlemişlerdir. Fatih, “Ben cihan hükümdarıyım, ayakta dinlemem.” demiş ve Fatih’ten sonraki padişahlar oturarak dinlemişler mehteri.
All sultans until sultan Mehmet the Conqueror listened to mehter orchestra standing in respect. Sultan Conqueror refuses listening to it standing by saying ‘I am a sultan of the world; I do not listen standing’. So, the sultans after him listened to the band while sitting.
Mehter ile nasıl tanıştınız?
Konservatuvardaki hocam beni Ahmet Özhan’a gönderdi. Ahmet Özhan, İstanbul Tarihi Türk Müziği Topluluğu’nun kurucusudur. Ahmet Özhan bana “Tasavvuf müziği mi yapmak istersin mehter mi?” diye sordu. Ben de mehteri seçtim çünkü çok gösterişli geliyordu bana. Mehterin kendine has tarihi ve gösterişli kıyafetlerini giymek bana gurur veriyor.
Altı sene önce mehterbaşımız Kürşat Tuncay emekli olunca topluluğumuzda görev yapan arkadaşlarla mehterbaşının kim olacağı hususunda kendi içimizde bir seçim yaptık. Çalışma arkadaşlarım beni uygun gördüler, son altı senedir mehterbaşı olarak görev yapıyorum.
Mehterin kendine özgü kıyafetleri neler?
Mehterlerin kıyafetleri göz alıcı renklerde ve biçimlerdedir. Ağalar, arkalarına cübbeden daha geniş ve kolları uzun bir elbise olan kırmızı kaput veya çuha biniş, bacaklarına kırmızı çuhadan çakşır, ayaklarına sarı pabuç giyerler. Başlarına kırmızı kavuk üzerine sarık sararlar. Çalgıcılar ise mor, lâcivert veya siyah çuhadan biniş, kırmızı bezden çakşır ve kırmızı pabuç giyer, başlarına yeşil kavuk üzerine sarık sararlar.
How did your path come across the Mehter music?
My lecturer from the conservatory sent me off to Ahmet Özhan, who is the founder of the Turkish Music Society of the History of Istanbul as I am sure you know. Ahmet Özhan asked me if I wanted to work on tasavvuf music or mehter music? I chose the latter as it appealed to me. I am inspired with and proud of mehter’s idiosyncratic history and magnificent clothing.
As the head of the janissary band, when Kürşat Tuncay retired six years ago, we went through an election process amongst the members of our society. They deemed I was fit for the position. So, I have been the head of the janissary band for the last six years.
What are the typical mehter clothings?
Mehter clothing comes in attractive colors and styling. Mehter band masters wear a surcoat that is bigger than cassock with long sleeves and red coats, combined with a leg feather made of red baize, and yellow footwear. As a headwear, they wear headgear wrapped on a red quilted turban. Instrument players wear gowns made of purple, dark blue or black baize, combined with red leg feathers, and red footwear. As a headwear, they wear headgear wrapped on a green quilted turban.
Mehterbaşı olarak çalıştırdığınız mehter takımı kaç kişiden oluşuyor?
Mehter’de katlar vardır, üç, altı, dokuz, oniki kat olarak düzenlenir. Biz üç katlı mehteriz, yani her sazdan üç adet var bizde. Toplam 40 kişiden oluşuyor mehter takımımız. Belediye mehterleri var ama onlar bu sıralamaya dikkat etmiyorlar. Bazıları sünnet çocuğu taşıyorlar sırtlarında. Sadece Manisa Akhisar’da yedi farklı mehter takımı var. Düğünlerde çalıyorlar. Böyle olmaması lazım. Yurtdışı temsillerinde de maalesef bazı belediyeler bu mehterleri gönderiyorlar ama sonuç müzikal anlamda bir facia oluyor. Mehterin “Kültür Varlıklarını Koruma Kanunu” ile korunması, mehter takımı kurmanın belli şartlara bağlanması ve kurulmuş olan mehterlerin bir düzene kavuşturulması sağlanmalıdır.
Mehter gösterisinin ritüelleri neler?
Mehterin orijinal ritüellerini yaşatmaya gayret gösteriyoruz. Biz konserimize mutlaka bir saz eseri ile başlarız, hiçbir zaman bir marş ile başlamayız. Örneğin rast peşrev ile başlarsak bir müddet rast marşlarla daha sonra diğer marşlarla devam ederiz.
Sahneye “elçi peşrevi” isimli marş ile çıkarız.
Sahneye yerleştikten sonra sağda duran çevganbaşı mehterbaşını çağırır. Sonra mehterbaşı olarak ben sahneye gelirim ve mehteranı selamlarım. Örneğin: “Nevbete sela der faslı rast methal.” derim. Bu, sıradaki çalınacak eserin adı demektir. Her eseri anons ederim. Mesela “Tarihi Çevir, has dur, haydi ya Allah” dediğim zaman bu, eser olarak “Tarihi Çevir”i çalacağımız anlamına gelir. “Has dur” ise sazendelerin çalmaya hazır vaziyet almaları için bir talimattır. Yeniçeri Ocağının ve bu ocağın içinden çıkan Mehter Takımının Bektaşi tekkesine bağlı olmasının ritüelleri vardır. Programın sonunda ben “Gülbank” yani bir çeşit dua okurum. Gülbank okumamla başlayan ritüel ile konser sona erir.
How many members are there in the janissary band you are heading?
There are tiers in mehter. Tiers could be three, six, nine, twelve and so forth. We are a janissary band of three tiers, that’s, there are three instruments each for a kind. It is formed of 40 in total. There are also municipality janissary bands but they do not pay attention to the tiers. Some of them carry circumcised boys on their shoulder. There are seven different janissary bands in Akhisar/ Manisa for instance. They play at ceremonies. This should not be what it is supposed to be. Even these bands are sent on a duty for a foreign post by municipalities. The result is inevitably a disaster as far as music is concerned. The janissary band, as a concept, should be preserved with the “Law of protection of cultural and national heritage”. Forming a janissary band should be regulated by certain terms, and the existing ones should be revised.
What are the rituals of a mehter show like?
We do our best to keep the original rituals alive. We always start a concert with a composition, not an anthem. If we start with the mode “rastpeşrev” for instance, we continue with “rastpeşrev” anthems for a while before we move to other anthems.
We get on the stage with the march “elçipeşrevi”. After we deploy on the stage, the head of the chavgan at the right calls for the head of the janissary band. I appear on the stage and salute the members of the janissary band. For instant, I salute them by saying “Nevbete sela der faslı rast methal.” It is the name of the composition to be played. I pronounce each composition or anthem for that matter. When I say “Tarihi Çevir, has dur, haydi ya Allah”, it means we are going to play “TarihiÇevir”. The next phrase, “Has dur”, is an instruction for the instrument players to stand at attention. There are rituals coming from the affiliation of janissaries and the janissary band to the Bektashi lodge. At the end of the show, I recite “Gülbank”, it is some sort of a prayer. The ritual that starts with recitation of the “Gülbank” is the end of the concert.
Yurt dışında Mehter müziğine ilgi nasıl?
Kremlin Sarayı’nda Kızıl Ordu Korosu ile birlikte konser verdik. Sarayın içerisinde 5000 kişilik bir konser salonu vardı ve merdivenler bile bizi izlemeye gelenlerle doluydu. Ruslarla yıllarca savaşmış bir Osmanlı’nın askeri müziğini dinlemeye gelmişti insanlar. Kızıl Ordu Korosu ile dostluk ve kardeşlik duyguları içerisinde hafızalardan silinmeyecek bir konser verdik. Bu konser NOBEL
Barış Ödülü’ne aday gösterilir bile dediler. Ne yazık ki o gün birlikte konser yaptığımız, müziği ve dostluğu paylaştığımız Kızıl Ordu Korosu mensuplarının büyük bir kısmı Aralık 2016’da bir konser için Suriye’ye giderken Karadeniz’e düşen uçağın içindeydiler ve hayatlarını kaybettiler.
Japonya’ya 9 kere gittik. Japonlara “Ceddin Deden Neslin Baban” isimli marşı öğrettik ve son konserlerimizde bu marşı bizimle birlikte söylediler. Biz de dört tane Japonca eser öğrendik, onları söylüyoruz gittiğimizde. Japonlar kelime-i şehadet6 getirmiyorlar ama İslam dininin öngördüğü bütün üstün vasıflara sahipler.
Yurt dışı temsillerinde son yıllarda yaşadığımız en büyük sıkıntı, devletimizin tasarruf tedbirleri nedeniyle mehterimizi tam kadro temsil edemememizdir.
What about the interest in the janissary band music in foreign countries?
We gave a concert with the Red Army Choir together at the Kremlin Palace. The concert hall at the place had a capacity for 5000 seats. Even the stairs were sold out. People were there to listen to the Ottoman military band’s music, a band of an army that fought against Russia for years. With the Red Army Choir, we had an amazing concert blessed with fraternity and brotherhood. It was said that the concert would be even nominated for the Nobel Peace Prize. Very sadly, majority of the members of the Red Army Choir, with whom we gave that concert together, died in a plane crash in the Black Sea on their way to Syria in December 2016.
We have been to Japan 9 times. We taught them the anthem named “Ceddin Deden Neslin Baban”. In our recent concert, they sang it along us. We learned four Japanese pieces by the way. We perform them when we are in
Japan. The Japanese do not profess the Islamic confession of faith6 but they have the embodiment of all superior qualities set forth by Islam as religion.
We are unable to represent the band in full capacity due to the policy of saving measures. This is the most commonly encountered challenge for our overseas performances.
Mehter olarak Osmanlı döneminden kalan hangi marşları çalıyorsunuz?
İnsanlar mehterin bugün çaldığı marşların Osmanlı’dan kaldığını düşünüyorlar ama mehter takımının bugün icra ettiği marşların hemen hepsi Cumhuriyet döneminde bestelenmiştir. Mehter maalesef yazılı olarak bu marşları muhafaza etmemiştir, muhafaza edilen az sayıda eser de II. Mahmut’un Yeniçeri Ocağı ile birlikte mehteri de ortadan kaldırdığı 1826 yılında imha edilmiştir. Yani biz Fatih Sultan Mehmet döneminde İstanbul surlarına karşı çalınan (1453) veya Yavuz
Sultan Selim’in İran seferinde (1514) Şah İsmail’e karşı çalınan mehter marşlarını bilmiyoruz. Bugün “Fetih Marşı” diye çaldığımız marş, Arif Nihat Asya’nın şiirinin 1980’lerde Yıldırım Gürses tarafından bestelenmiş halidir.
“Mehter Müziği” ile ilgili olarak nasıl bir eğitim veriyorsunuz?
Mehter ile ilgili olarak günümüzde akademik bir eğitim verilmiyor. Konservatuvarlarda mehter ile ilgili seçmeli bir ders konulması lazım. Bize gelen sanatçılar mehtere dair hiçbir şey bilmeden geliyor ve bizim bünyemizde öğreniyorlar her şeyi. Ben bu konu ile ilgili olarak elimden gelen her şeyi yapmaya ve gönüllü olarak ders vermeye hazırım. Yeter ki bu mirası yaşatalım.
Which anthems from the Ottoman period do you perform as a mehter platoon?
People think that the anthems played by the mehter platoon are from the Ottoman period but almost all of the anthems performed by the mehter platoon today were composed in the Republicans period. Unfortunately, the anthems were not recorded in writing. There were only a few of them that were kept in writing and sadly, they were destroyed in 1826 when Mahmud II abolished the guild of the Janissaries altogether with the mehter platoon. In other words, we do not know about the anthems played and performed in 1453 on the face of the city walls in Istanbul during the reign of Sultan Mehmet the Conqueror, or in 1514 when Yavuz Sultan Selim fought against the Shah Ismael in his Iranian military expedition. The anthem that we play as the Anthem of Conquest (“Fetih Marşı”) is originally Arif Nihat Asya’s poem composed by Yıldırım Gürses in 1980s.
What kind of training do you provide on the “Mehter Music”?
No academic training exists for mehter today. An optional subject should be made available for mehter at the conservatories. The musicians come to us with no background information or knowledge about mehter. They learn everything with us. Personally speaking, I am ready to do whatever it takes about it, and voluntarily teach whatever I have learned. Just to keep this precious heritage alive and leave it in good hands.